- Tên Ebook: Nuôi Con Khỏe Dạy Con Ngoan - Những cách thức giúp bạn đáp ứng nhu cầu của trẻ từ 4 đến 12 tuổi
- Loại file: PDF
- Dung lượng: 2 MB
- Số trang:
LINH TẢI:
TRÍCH DẪN:
NUÔI CON KHỎE DẠY CON NGOAN CÁCH ÐÁP ỨNG NHU CẦU TÌNH CẢM CỦA TRẺ TỪ 4 ÐẾN 12 TUỔI DR RICHARD C. WOOLFSON 1 NỘI DUNG Giới thiệu. Công thức của hạnh phúc. Lòng tự tin. Những cảm xúc. Hòa đồng với mọi người. Giao tiếp tích cực. Bảng tra từ. Lời cảm ơn. 2 BÌA 4 Quyển sách được xem như một cẩm nang hữu ích nhất trong việc nuôi dạy con, đề cập đến những yếu tố góp phần tích cực vào việc bồi đắp nên hạnh phúc cho trẻ và giúp trẻ cảm thấy hài lòng về bản thân. Phần đầu sách sẽ giới thiệu về sự phát triển và những điều góp phần tạo nên hạnh phúc cho trẻ thông qua những phương pháp nuôi dạy con tích cực. Phần tiếp theo trình bày về bản chất và tầm quan trọng của lòng tự tin đối với trẻ. Kế đó là những phương pháp giúp trẻ điều khiển tình cảm một cách hiệu quả hơn, và không ngừng khám phá những mối quan hệ xã hội quan trọng khác. Chương cuối của cuốn sách sẽ nhấn mạnh đến vai trò của giao tiếp tích cực trong việc tạo nên hạnh phúc cho trẻ. . 3 Tr.6 Chương 1: GIỚI THIỆU Dù ở thời đại nào, cha mẹ cũng luôn mong muốn đem đến hạnh phúc cho con cái. Trẻ sẽ cảm thấy cuộc sống của mình trở nên thú vị hơn nếu trẻ học tốt ở trường, có nhiều bạn bè, biết chơi một nhạc cụ nào đó hay có thật nhiều đồ chơi, v.v. Song tất cả chỉ có ý nghĩa khi trẻ cảm nhận được niềm vui trong từng công việc mà trẻ đang làm. Tạo nên nền tảng tình cảm vững chắc Hạnh phúc chính là nền tảng tình cảm của trẻ. Khi cảm nhận được niềm hạnh phúc, trẻ sẽ luôn háo hức để trải nghiệm những điều mới mẻ trong từng ngày. Qua từng giai đoạn, tâm lý của trẻ sẽ không ngừng phát triển. Sẽ không tránh khỏi những lúc trẻ bực bội hoặc cảm thấy không hài lòng vì một việc gì đó, chẳng hạn bị thầy cô la rầy khi nói chuyện riêng trong giờ học, bị mất món đồ chơi yêu thích, hoặc gây gổ với bạn bè... Nhưng những tâm trạng này của trẻ sẽ nhanh chóng đi qua vì chúng chỉ xảy đến một cách tạm thời mà thôi. Tuy nhiên, nếu lúc nào trẻ cũng cảm thấy buồn bã hoặc không hài lòng về một việc gì đó, thì chắc chắn trẻ sẽ không còn thời gian lẫn hứng thú để quan tâm đến những món đồ chơi ưa thích hay những sự việc đang diễn ra xung quanh mình nữa. Khi đó, khả năng gây ảnh hưởng cũng như khả năng mang lại niềm vui cho trẻ của những hoạt động này sẽ giảm đi rất nhiều. Tương tự, khi tâm trạng buồn rầu, kém năng động chiếm ưu thế trong đời sống tình cảm của trẻ thì trẻ sẽ không còn muốn phấn đấu để đạt kết quả cao trong học tập, cũng như cố gắng để giành thành tích cao nhất trong các cuộc thi thể thao nữa... Các kết quả nghiên cứu mới đây cho thấy rằng trẻ em ngày nay phải chịu quá nhiều áp lực từ mọi phương diện xã hội. Nghĩa là hiện nay có rất nhiều trẻ em luôn trong trạng thái bị căng thẳng, bất an và lo lắng nhiều hơn so với trẻ em các thế hệ trước. Ðiều này là bằng chứng cho thấy rằng không phải trẻ em nào cũng luôn có hạnh phúc như nhau. Nhận diện hạnh phúc Hạnh phúc là một khái niệm tâm lý học mà chúng ta chỉ có thể cảm nhận thông qua những trải nghiệm, chứ rất khó định nghĩa. Theo chúng tôi, hạnh phúc của trẻ được xác định bởi những yếu tố như: cảm xúc tích cực đối với cuộc sống, biết tự hài lòng và cảm thấy thỏa mãn về bản 4 thân, về tính cách, về sự thành công của mình và những mối quan hệ với mọi người xung quanh. Ðôi khi hạnh phúc của trẻ được biểu lộ một cách rất rõ ràng, chẳng hạn bé cười hớn hở khi thấy cha mẹ đến đón lúc tan trường, hoặc bé thấy thích thú khi được lần đầu tiên đi máy bay. Tuy nhiên, không phải lúc nào hạnh phúc của trẻ cũng được bộc lộ một cách rõ ràng để chúng ta có thể nhận ra một cách dễ dàng như vậy, mà đôi khi nó còn được biểu hiện hết sức tinh tế. Chẳng hạn, đã bao giờ bạn biết hết tất cả lí do vì sao bé thích đến trường chưa? Có thể bé sẽ không nói cho chúng ta biết bé cảm thấy rất vui với những hoạt động ở trường, với những người bạn ở lớp... Có thể không phải sáng nào bé cũng đến trường với nụ cười hớn hở trên môi, nhưng đến lúc vào lớp thì bé lại rất ngoan và hào hứng với bài tập được giao, mỗi khi đi học về thì líu lo kể những trò chơi mới ở trường... Tất cả những biểu hiện ấy chứng tỏ rằng bé đang hạnh phúc với cuộc sống của mình và với thế giới xung quanh. Khi đã thấu hiểu tâm lí trẻ, chúng ta có thể "bắt nhịp" chính xác với bất kỳ dấu hiệu tinh tế nào chứng tỏ là bé đang hạnh phúc hay đang buồn lo. Tr.7 Hình tr.7 Hài lòng về bản thân, về những thành quả đã đạt được, cũng như về những mối quan hệ với mọi người xung quanh đều là những yếu tố không thể thiếu để bồi đắp nên hạnh phúc cho bé. Làm cách nào để trẻ hạnh phúc? Không điều gì có thể chắc chắn rằng những việc chúng ta làm là "đúng" hay "sai" để giúp trẻ đi đến hạnh phúc. Phần lớn điều này tùy thuộc vào nhân cách riêng của từng trẻ, vào tính khí, kỹ năng, thái độ, cũng như cách thức mà chúng cảm nhận về cuộc sống, về mối quan hệ giữa trẻ với những người xung quanh... Ngoài ra, hạnh phúc của trẻ không phải là sự sắp đặt ngẫu nhiên, vậy nên chúng ta đừng bao giờ nghĩ rằng mọi điều tốt đẹp đến với trẻ đều tự nhiên mà có. Trong nhiều trường hợp, trẻ chỉ cảm thấy hạnh phúc khi nhận được sự trợ giúp và hướng dẫn của người khác mà thôi. Nội dung của cuốn sách đề cập đến những yếu tố góp phần tích cực vào việc bồi đắp nên hạnh phúc cho trẻ. Phần đầu sách sẽ giới thiệu về sự phát triển và những điều góp phần tạo nên hạnh phúc cho trẻ thông qua những phương pháp nuôi dạy con tích cực. Phần tiếp theo trình bày về bản chất và tầm quan trọng của lòng tự tin đối với trẻ. Kế đó là những phương pháp giúp trẻ điều khiển tình cảm một cách hiệu quả hơn, và không ngừng khám phá những 5 mối quan hệ xã hội quan trọng khác. Chương cuối của cuốn sách sẽ nhấn mạnh đến vai trò của giao tiếp tích cực trong việc tạo nên hạnh phúc cho trẻ. Ðối tượng chính mà cuốn sách này nhắm tới là những bậc cha mẹ có con từ 4 - 12 tuổi, đây được xem như một "cẩm nang" hữu ích nhất trong việc nuôi dạy con, nhằm giúp bé luôn có một cuộc sống hạnh phúc và cảm thấy hài lòng về bản thân. Cuốn sách sẽ là người bạn đồng hành quan trọng đối với tất cả những ai đang làm cha mẹ hoặc sắp làm cha mẹ, luôn mong muốn đem đến những điều tốt đẹp nhất cho con cái mình. 6 Tr.9 Chương 2: CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH HẠNH PHÚC Tr.10 HẠNH PHÚC BIỂU HIỆN RẤT ÐA DẠNG Chỉ cần quan sát một nhóm trẻ em vui đùa, chúng ta sẽ bắt gặp được những tâm trạng khác nhau của từng trẻ. Có trẻ vui chơi hào hứng, có trẻ thụ động e dè, lại có trẻ ủ rũ, vẻ mặt lúc nào cũng buồn bã... Ðiều này không chỉ xảy ra ở những nhóm trẻ ngẫu nhiên, mà ngay cả anh em trong cùng một gia đình cũng không ai giống ai. Lựa chọn cảm xúc Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến tâm trạng của trẻ, các yếu tố này đều có vai trò nhất định và có sự tương tác lẫn nhau. Tuy nhiên, sự tương tác qua lại này vẫn chưa thực sự phản ánh đúng mọi trường hợp xảy đến với trẻ. Chẳng hạn, một trẻ thường ít tham gia vào các trò chơi với các bạn sẽ nhận thấy các bạn tỏ vẻ hờ hững với mình và thế là trẻ không vui. Thực tế là trẻ con chỉ thích rủ những ai trông có vẻ hoạt bát để chơi chung với chúng, còn ngược lại chúng cũng không muốn chủ động mời nếu biết những đứa kia không thích. Vì vậy, đôi khi rất khó xác định yếu tố đó có ảnh hưởng đến tâm trạng vui vẻ của bé hay không. Tuy vậy, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, các bậc cha mẹ đều có thể giúp trẻ cảm thấy hài lòng hơn về bản thân, về cuộc sống bất kể tính khí, mức độ tình cảm và trải nghiệm của trẻ ra sao. Chúng ta không nên nghĩ rằng tâm trạng vui vẻ xuất hiện ở trẻ một cách tự nhiên, mà bản thân chúng ta phải chủ động giúp trẻ hình thành những cảm xúc tích cực ấy. 7 Tr.11 Các yếu tố cấu thành nên hạnh phúc Cá tính Kết quả nghiên cứu tâm lý cho thấy cá tính là một trong những đặc điểm tính cách được định hình ngay khi bé vừa mới chào đời. Chẳng hạn, một số bé rất dễ gần và ngoan kể cả khi ăn, ngủ và khi chơi. Trong khi đó, một số bé khác lại thường xuyên quấy khóc, luôn hiếu động và không lúc nào cảm thấy hài lòng về mọi thứ. Ngoài ra, còn có những bé luôn đòi hỏi người khác phải quan tâm đến chúng. Ðiều đó cho thấy, cá tính là một trong những yếu tố có tầm ảnh hưởng lớn đến cảm xúc của bé sau này. Tình cảm quyến luyến Ðây là tình cảm mà trẻ dành cho cha mẹ và chúng có ảnh hưởng rất lớn đến hạnh phúc của bé. Tình cảm yêu thương mà trẻ dành cho một người nào đó (có thể là mẹ, cha, hay người chăm sóc bé hàng ngày) sẽ tạo nền tảng cho sự phát triển về tình cảm và tâm lý của bé sau này. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng nếu lúc được khoảng 3 hoặc 4 tuổi mà trẻ vẫn chưa có những tình cảm tích cực từ phía cha mẹ thì sau này trẻ sẽ thường xuyên gặp phải những khó khăn về mặt giao tiếp xã hội. Những mối quan hệ Hạnh phúc của trẻ còn chịu ảnh hưởng bởi mối quan hệ với những thành viên trong gia đình, với bạn bè hoặc với những người khác nữa. Chẳng hạn, nếu trẻ có quan hệ tích cực với anh chị em trong gia đình thì trẻ sẽ cảm thấy cuộc sống hết sức vui vẻ. Ngược lại, nếu trẻ cảm thấy ganh ghét hoặc ghen tỵ với anh chị em trong gia đình thì cuộc sống sẽ trôi qua trong những căng thẳng. Tương tự, một trẻ biết hòa đồng, cởi mở sẽ ít buồn rầu, lo lắng hơn so với một trẻ bị cô lập về mặt xã hội và bị bạn bè xa lánh. Trong khoảng 5 - 6 tuổi, mối quan hệ đối với thầy cô giáo ở trường cũng có ảnh hưởng đến mức độ hạnh phúc của trẻ. Những trải nghiệm Trong cuộc sống, không phải sự trải nghiệm nào cũng có tác dụng tích cực đối với trẻ. Chẳng hạn, khi bị mất một món đồ chơi, trẻ thường chỉ cảm thấy buồn tạm thời nhưng nếu có sự mất mát người thân nào đó trong gia đình (ông, bà, hay cha, mẹ) thì chắc chắn sẽ ảnh hưởng rất lớn và sâu sắc đến tâm lý của trẻ. Ngoài ra, hạnh phúc của trẻ còn chịu ảnh hưởng bởi kết quả học tập mà trẻ đạt được ở trường, bởi những mối quan hệ với bè bạn hay những trải nghiệm khác trong cuộc sống. 8 Hình bên trái (tr.10) Những trẻ dễ hòa đồng sẽ dễ dàng kết bạn hơn và nhanh chóng hòa nhập với môi trường mới ở trường. Hình bên phải (tr.11) Khi trẻ tự tách mình ra khỏi cuộc chơi thì rất dễ bị cô lập, vì vậy mà bạn bè của trẻ sẽ không muốn rủ bé tham gia cùng nữa. 9 Tr.12 NƠI HẠNH PHÚC BẮT ÐẦU Bất cứ đứa trẻ nào cũng có thể tìm thấy niềm hạnh phúc của mình trong cuộc sống. Tuy nhiên, cách đón nhận và bộc lộ niềm hạnh phúc của trẻ có xu hướng thay đổi theo thời gian, chẳng hạn có những điều khiến cho trẻ 4 tuổi cảm thấy hạnh phúc nhưng lại ít có tác động đối với trẻ 8 tuổi hoặc lớn hơn. Hạnh phúc biểu hiện ở từng lứa tuổi như thế nào? Hạnh phúc của trẻ được phát triển qua từng giai đoạn và thể hiện không giống nhau vì mỗi trẻ là một cá thể riêng biệt. Không những thế, hạnh phúc của trẻ còn chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố bên ngoài. Các yếu tố này thay đổi tùy theo từng trẻ và cũng không giống nhau giữa các gia đình. Vì vậy, không phải bất kỳ trẻ nào ở cùng độ tuổi cũng đều bộc lộ niềm hạnh phúc theo những cách giống nhau. Tuy vậy, thông qua những mốc phát triển chính về việc cảm nhận niềm hạnh phúc của trẻ cũng đã giúp cho các bậc làm cha mẹ hiểu con mình cần những gì khi lớn lên. Hình tr.12 Mỗi bé sẽ thể hiện hạnh phúc của mình theo một cách riêng. ây là điều dễ hiểu, bởi những sự kiện liên quan đến hạnh phúc và cá tính của trẻ thay đổi rất đa dạng theo thời gian. Tr.13 Ðiều gì khiến trẻ hạnh phúc Trẻ biểu hiện hạnh phúc ra sao? Lúc 4 tuổi Tình cảm và sự hài lòng mà chúng ta dành cho trẻ là rất quan trọng, dù ở bất kỳ lứa tuổi nào, đặc biệt là khi trẻ còn nhỏ - lúc mà các mối quan hệ với bạn bè vẫn chưa được hoàn thiện. Lúc 4 tuổi Ở độ tuổi này, chúng ta chỉ cần quan sát ngôn ngữ cơ thể của trẻ là có thể biết ngay trẻ có hạnh phúc hay không. Những biểu hiện như nét mặt hớn hở, ánh mắt long lanh, nụ cười tươi tắn, điệu bộ thoải mái... 10 đã nói lên rằng: "Lúc này con đang rất vui!". Trong độ tuổi này, trẻ ít khi thể hiện niềm hạnh phúc bằng lời nói mà chủ yếu là bằng ngôn ngữ cơ thể. Lúc 6 tuổi Ðây là thời gian mà bé tham gia vào nhiều trò chơi và bài vở ở trường. Những mục tiêu và cảm xúc của bé đã vượt ra ngoài phạm vi gia đình, thế nên hạnh phúc của bé có liên hệ nhiều hơn đến những mối quan hệ với bạn bè trong lớp. Bé cũng đã bắt đầu quan tâm đến sự hài lòng của cha mẹ về những kết quả mà bé đạt được ở trường, và còn muốn làm vui lòng thầy cô giáo nữa. Lúc này, việc bị thầy cô giáo phạt có thể khiến bé buồn và lo lắng nhiều hơn so với việc bị cha mẹ la rầy ở nhà. Lúc 6 tuổi Nhờ vào khả năng phát triển ngôn ngữ nhanh chóng, nên bé đã có thể bày tỏ cảm xúc của mình bằng cả lời nói lẫn điệu bộ. Nhờ vào vốn từ vựng dồi dào mà bé đã có thể diễn tả cho chúng ta biết chính xác lúc nào bé đang hạnh phúc, lúc nào bé đang buồn bã. Lúc 9 tuổi Ðối với trẻ ở tuổi này, mặc dù sự quan tâm giúp đỡ của cha mẹ vẫn là yếu tố quan trọng nhất, song tình bạn đã trở thành nguồn hạnh phúc không thể thiếu trong đời sống tình cảm hàng ngày của trẻ. Những trải nghiệm và các mối quan hệ bên ngoài xã hội cũng đóng góp ý nghĩa rất quan trọng. Bên cạnh đó, những thành tích mà trẻ đạt được và cách mọi người nhìn nhận về trẻ cũng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến lòng tự trọng của trẻ. Lúc 9 tuổi Ðối với trẻ ở độ tuổi này, thông thường chúng ta có thể đoán được là trẻ có hạnh phúc hay không bằng cách lắng nghe và quan sát những phản ứng của trẻ. Tuy nhiên, không phải lúc nào chúng ta cũng có thể nắm bắt được những cảm xúc của trẻ vì nhiều khi chúng không bộc lộ một cách rõ ràng. Chẳng hạn khi trẻ đạt điểm cao trong kỳ thi vừa qua. Khi đó, hạnh phúc đã trở thành một cảm xúc phức tạp không bộc lộ một cách đơn thuần ra ngoài. Lúc 12 tuổi Lúc này, trẻ đã biết làm dáng và trau chuốt Lúc 12 tuổi Từ 12 tuổi trở đi, trẻ có thể rất nhạy cảm và 11 vẻ bề ngoài (tức là đã chú ý đến cách người khác đánh giá về bản thân), điều này đã trở thành yếu tố ảnh hưởng nhiều nhất đến hạnh phúc của trẻ. Trẻ muốn trở thành một nhân vật nổi bật của đám đông, muốn mặc kiểu quần áo giống như bạn bè đồng trang lứa, muốn có những món đồ chơi giống bạn mình. Và trẻ còn muốn chúng ta luôn ở bên cạnh, quan tâm chăm sóc nhiều hơn. Tuy nhiên, trẻ vẫn chưa đủ tự tin, nên dễ cảm thấy bị tổn thương nếu ai đó có lời nhận xét hơi mỉa mai đối với mình. dễ phát cáu dù không có nguyên nhân chính đáng nào. Thế nên, đôi khi bé đang rất vui vẻ, hạnh phúc thì lập tức chuyển sang trạng thái giận dữ không kiểm soát được! 12 Tr.14 LÀM CHA MẸ TÍCH CỰC TỰ TIN KHI LÀM CHA MẸ Làm cha mẹ tích cực là luôn tự tin vào năng lực và trách nhiệm của bản thân, điều này đem lại nhiều lợi ích cho con cái cũng như cho chính bản thân họ nữa. Con cái sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn khi cha mẹ của chúng cũng hạnh phúc. Cha mẹ tự tin cũng đồng nghĩa với việc họ biết đề ra những kỷ luật rõ ràng, công bằng và linh hoạt đối với trẻ. Hoài nghi về khả năng nuôi dạy trẻ Ðôi khi trách nhiệm nặng nề trong việc nuôi dạy con cái có thể khiến cho các bậc cha mẹ hoài nghi về khả năng của mình và cảm thấy lo lắng cho mối quan hệ này. Thậm chí có người còn cho rằng chính bản thân họ đã không thực hiện tốt việc nuôi dạy con như họ mong đợi. Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý một điều rằng tự tin với trách nhiệm làm cha mẹ không có nghĩa là phải luôn luôn hoàn hảo trong tất cả mọi trường hợp. Trái lại, việc lắng nghe trẻ cũng đóng một vai trò rất quan trọng. Cha mẹ không thể tránh khỏi những sai lầm và con cái đôi khi cũng có những ý kiến hay nhằm giải quyết những bất đồng trong mối quan hệ với cha mẹ của chúng. Vì vậy, nếu cha mẹ tôn trọng "luật chơi" đối với con cái, thì hai bên sẽ dễ dàng chấp nhận mối quan hệ này hơn. Cần tự tin hơn Sự hoài nghi về khả năng nuôi dạy con ở các bậc cha mẹ, đặc biệt là các bậc cha mẹ trẻ, là điều hoàn toàn bình thường. Tuy nhiên, nếu hoài nghi quá mức, hoặc cảm thấy lo lắng trong thời gian nuôi dạy con, thì bản thân cha mẹ cần điều chỉnh lại những suy nghĩ theo hướng tích cực hơn. Hãy tự trấn an rằng, bất cứ ai làm cha mẹ cũng đều trải qua những giây phút hoài nghi về những "k năng" này. Chẳng hạn, có nhiều người làm cha mẹ rất có kinh nghiệm, hết lòng yêu thương con, nhưng cũng gặp phải những khó khăn trong việc dỗ con cái khi chúng bước vào tuổi đến trường. Ðiều này có thể đơn thuần xuất phát từ phía đứa trẻ, như chúng không tự 13 tin để kết bạn, hoặc do gặp nhiều chuyện phải lo lắng ở trường, ở lớp... Trong "vai trò" làm cha mẹ, không ai dám tự khẳng định rằng mình là bậc cha mẹ hoàn hảo cả. Hình tr.14 Những bậc cha mẹ luôn tự tin trong việc nuôi dạy con cái sẽ thực hiện trách nhiệm của mình tốt hơn. Bởi khi đó, trẻ sẽ biết được trẻ đang ở đâu và cảm thấy an toàn hơn khi biết rằng lúc nào cũng có cha mẹ ở bên cạnh để quan tâm, chăm sóc. Tr.15 Hãy lạc quan hơn Sau đây là một số gợi ý nhằm giúp cho các bậc cha mẹ có thêm kinh nghiệm và tự tin hơn trong việc chăm sóc con cái để có gia đình hạnh phúc. ❖ Ðừng nên ám ảnh bởi mặc cảm có lỗi Trong mỗi con người ai cũng có sở trường và sở đoản của riêng mình. Mặt khác, làm cha mẹ là một công việc rất vất vả. Bất cứ ai làm cha mẹ đều có cảm giác như vậy, do đó chúng ta cũng đừng nên ám ảnh bởi mặc cảm có lỗi khi chăm sóc con cái không được chu đáo. Tuy nhiên đôi khi có thể chúng ta vẫn cảm thấy chưa hài lòng về bản thân vì có một số việc lẽ ra chúng ta đã có thể làm tốt hơn, song thật ra bản thân trẻ cũng chưa thể cảm nhận được điều này đâu. ❖ Hãy giữ vững quan điểm của mình Ðừng nên chú trọng thái quá vào một điều gì đó. Là cha mẹ, mỗi ngày chúng ta luôn có rất nhiều việc cần phải quyết định, kể cả những lời nhận xét, góp ý về cách chăm sóc con cái tốt hơn. Thông thường, chúng ta đều có những quyết định đúng để đảm bảo cho con mình nhận được sự chăm lo tốt nhất, nhưng không phải lúc nào chúng ta cũng mong muốn làm được điều này. Tuy nhiên, đây là một vấn đề phụ nên không ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của trẻ. ❖ Hãy tâm sự với chồng (hay vợ), cũng như với những thành viên khác trong gia đình, hoặc bạn bè 14 Hãy thổ lộ những mối hoài nghi trong việc nuôi dạy con cái với một người nào đó mà chúng ta cảm thấy tin tưởng. Khi đó chúng ta sẽ cảm thấy dễ chịu hơn vì đã nói ra được những điều khiến mình cảm thấy lo lắng. Chỉ cần một ai đó biết thông cảm, động viên, thì chúng ta sẽ cảm thấy tự tin hơn rất nhiều. ❖ Tập trung vào năng lực của mình Một trong những hiệu ứng của việc kém tự tin trong việc nuôi dạy con cái là trẻ sẽ dễ biểu hiện tất cả những điều này từ cha mẹ thành những hành vi mang tính tiêu cực. Tuy nhiên, chúng ta có thể phá vỡ rào cản này bằng năng lực của mình, chẳng hạn khi con cái quấy khóc hãy tìm cách dỗ trẻ bằng những cách mình biết. Hãy thử dành thời gian để suy nghĩ về những "điểm mạnh" và những kết quả mà chúng ta đã đạt được với tư cách làm cha mẹ, thay vì chỉ nghĩ đến những "điểm yếu" sẵn có. ❖ Nhờ sự trợ giúp của người khác Trong việc nuôi dạy con cái, các bậc cha mẹ nên chia sẻ công việc cùng nhau, đồng thời chia sẻ cả với những người thân khác trong gia đình, bất cứ khi nào có thể. Ngoài ra, chúng ta còn có thể trao đổi kinh nghiệm hay nhờ sự trợ giúp từ bạn bè. Chúng ta nên vui vẻ chấp nhận tất cả những sự trợ giúp này vì điều đó sẽ khiến cho chúng ta cảm thấy thoải mái và mạnh mẽ để hoàn thành trách nhiệm dễ dàng hơn. Hình tr. 15 Hãy lắng nghe ý kiến từ trẻ, nhất là khi bạn đang có sự bất đồng với con. Chúng ta sẽ ngạc nhiên bởi những ý kiến hay mà trẻ đưa ra nhằm giải quyết vấn đề. 15 Tr.16 CÂN NHẮC VÀ CHỌN LỰA Nuôi dạy con khôn lớn là một công việc cần đến sự cân nhắc và chọn lựa một cách thường xuyên. Chúng ta luôn phải cân nhắc thật kỹ giữa các chọn lựa để tìm ra điều phù hợp nhất đối với bé. Một số chọn lựa tương đối đơn giản, song cũng có nhiều vấn đề đòi hỏi phải suy xét kĩ lưỡng vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc đời của trẻ. Chọn lựa phù hợp Làm cha mẹ, chắc chắn ai trong chúng ta cũng đã từng trải qua những lúc phải chọn lựa để đáp ứng những yêu cầu của trẻ. Ngoài việc đảm bảo cho những chọn lựa ấy phù hợp với sở thích của cả cha mẹ và trẻ thì đôi khi chúng ta cũng phải chấp nhận những điều đi ngược lại ý muốn ban đầu của mình. Chẳng hạn, trong trường hợp trẻ xin ở lại nhà của bạn bè để vui chơi. Có thể khi nghe được mong muốn đó, bạn sẽ không đồng ý vì sẽ rất phiền hà và chưa kể có thể sẽ phát sinh nhiều vấn đề. Nhưng nếu suy xét kĩ lưỡng và bạn có thể đảm bảo một cách ổn thỏa mọi vấn đề thì hãy để cho con bạn hưởng trọn niềm vui theo sở thích của chúng. Vì biết đâu đây cũng là cơ hội để con bạn mở rộng được mối quan hệ với bạn bè và học cách tự lập sớm hơn khi không có cha mẹ bên cạnh. Hình tr.16 Khéo nuôi dạy con có thể được biểu hiện ở việc biết cách chọn lựa, tuy nhiên đôi khi đó là những chọn lựa khó khăn bởi không phải lúc nào cũng có thể làm hài lòng tất cả mọi người. Lắng nghe ý kiến của người khác Cha mẹ cần phải biết cân nhắc trước ý kiến của mọi người xung quanh, vì không phải sự góp ý nào cũng đồng bộ mà đôi khi còn tạo ra xung đột. Thế nên, chúng ta cần phải thành thật với chính bản thân mình, cũng như cần xác định rõ mình đang xem xét ý kiến của ai trong khi cân nhắc về sự tán thành hoặc phản đối của họ với phương pháp nuôi dạy con của mình. Nếu nhận ra một thực tế rằng, lúc nào chúng ta cũng lấy vai trò làm cha mẹ để đặt quyền lợi của mình lên trên quyền lợi của trẻ, thì đã đến lúc chúng ta nên bắt đầu thay đổi quan niệm của mình rồi! Tránh cực đoan trong chọn lựa Trẻ con thường hay khám phá cuộc sống một cách cực đoan, nhất là trong giai đoạn từ 9 đến 10 tuổi trở về sau. Chẳng hạn, nhiều trẻ lúc khoảng 12 tuổi thường hay lao vào những trò chơi 16 "ú tim" khi đi dạo trong công viên, còn trẻ 10 tuổi lại thường thích đạp xe thật nhanh mà không để ý đến những mối nguy hiểm có thể xảy ra với chúng. Sự cực đoan hay thái quá này khiến cho chúng cảm thấy thích thú. Tuy nhiên, chúng ta không nên để cho trẻ chơi "thả ga" theo ý thích của mình mà không có một giới hạn nào rõ ràng quy định cho trẻ. Bởi theo quy luật phát triển chung thì bé sẽ phát triển tốt nhất khi được vui chơi điều độ và chừng mực. Khi xem xét những phương pháp được áp dụng trong việc nuôi dạy trẻ, chúng ta cần chú ý đến khả năng điều hòa giữa hai thái cực, tuyệt đối không được nghiêng hẳn về một thái cực nào đó. Ðiều quan trọng là chúng ta phải nhận ra điểm mạnh và điểm yếu của trẻ, biết rút kinh nghiệm về những việc đã qua, để ý xem việc nào trẻ phản ứng tích cực nhất, từ đó xây dựng phương pháp nuôi dạy trẻ hợp lý nhất. Ðây là cách tốt nhất giúp trẻ có một cuộc sống hạnh phúc. Thuyết dung hòa: Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng trẻ phát triển tốt nhất khi những quy tắc đề ra không quá lỏng lẻo nhưng cũng không quá khắt khe đối với trẻ. Nói cách khác, đó là những quy tắc hợp lý, thưởng phạt nghiêm minh, chắc chắn sẽ tốt hơn nhiều so với việc quá chiều chuộng trẻ mà không đặt ra một nội quy nào, hoặc có quá nhiều hình phạt nhằm vào trẻ. Chúng ta có thể áp dụng những quy tắc này vào những giai đoạn quan trọng như trước kì thi chẳng hạn. Trẻ chỉ đạt được kết quả cao trong học tập khi có phương pháp học phù hợp với khả năng và kích thích được niềm say mê ở trẻ. Nếu ép buộc trẻ học bằng cách nhồi nhét quá nhiều sẽ gây áp lực rất lớn đối với trẻ, và điều này chắc chắn sẽ ảnh hưởng không tốt đến kết quả thi. Ngược lại, nếu không ôn tập một cách cẩn thận thì trẻ sẽ bị những lỗ hổng kiến thức và cảm thấy lo lắng hơn khi ngày thi cận kề. Như vậy, một chương trình ôn tập hợp lý, thời gian học và thời gian chơi được sắp xếp một cách khoa học, sẽ đem đến kết quả thi tốt nhất cho trẻ. Hình tr 17. Hãy hỏi xem trẻ nghĩ gì về quyết định của chúng ta. Trong bất cứ trường hợp nào chúng ta cũng nên chuẩn bị tinh thần để lắng nghe mọi suy nghĩ của trẻ. 17 Những câu hỏi cần thiết Khi cố gắng đạt đến sự quân bình trong việc chăm sóc con cái, tự bản thân mỗi chúng ta cần phải trả lời được những câu hỏi sau đây: - Cách nuôi dạy con của mình có quá cực đoan so với những người làm cha mẹ khác hay không? - Khi chúng ta ép buộc trẻ phải làm điều gì đó, trẻ thường phản ứng ra sao? - Những ý kiến của chúng ta và của trẻ có thường xuyên xung đột với nhau không? - Bản thân chúng ta có sẵn lòng để trẻ làm điều gì đó theo ý muốn của trẻ không, mặc dù điều đó trái với ý của chúng ta? - Phương pháp nuôi dạy con mà chúng ta đang áp dụng đã giúp trẻ phát triển ra sao? - Bản thân chúng ta có sẵn sàng thay đổi phương pháp để nuôi dạy trẻ tốt hơn không? - Chúng ta có quá cứng nhắc và bảo thủ trong việc nuôi dạy con cái hay không? - Chúng ta có thường xuyên hỏi xem trẻ nghĩ gì khi cha mẹ đưa ra một quyết định nào đó đối với trẻ hay không? 18 Tr.18 TRÍ THÔNG MINH CẢM XÚC Trí thông minh cảm xúc của trẻ là khả năng nhận thức về cảm xúc của bản thân và của mọi người, cùng với những phương pháp hữu hiệu giúp trẻ điều khiển và xử lý chúng. Ðây là yếu tố góp phần quan trọng tạo nên hạnh phúc của trẻ. Bẩm sinh và thụ đắc Một trẻ có trí thông minh cảm xúc sẽ nhận thức một cách trung thực trạng thái tình cảm của mình, và có năng lực đáng kể trong việc điều khiển những cảm xúc đó. Ðồng thời, trẻ rất nhạy cảm với cảm xúc của những người xung quanh, dù đó là người lớn hay các trẻ đồng trang lứa khác. Sự hòa hợp và hiểu biết về cảm xúc này khiến trẻ cảm thấy hài lòng với cuộc sống và yêu đời hơn. Cũng giống như hầu hết các đặc điểm tâm lý khác, trí thông minh cảm xúc của trẻ là sự tương tác giữa tính nhạy cảm mà lúc mới sinh bé đã có (bẩm sinh) với những kỹ năng về cảm xúc mà trẻ học được khi lớn lên (thụ đắc). Năng lực tiềm ẩn này không phải luôn cố định, vì trong thực tế, một số bé lúc mới sinh đã có trí thông minh cảm xúc nhiều hơn so với những bé khác. Những yếu tố như cách cha mẹ nuôi dạy con, đời sống tình cảm gia đình, những kinh nghiệm tiếp nhận được từ gia đình và nhà trường, mối quan hệ với bạn bè, anh chị em... đều có vai trò trong việc nuôi dưỡng trí thông minh cảm xúc của trẻ. Tr.18-19 Diễn tả cảm xúc bằng lời Chúng ta có thể khuyến khích trẻ phát triển ở nhiều khía cạnh của trí thông minh cảm xúc thông qua từng mặt như: biết tự kiểm soát bản thân, thái độ tích cực và tự tin, có động cơ phấn đấu và biết thông cảm với mọi người. Tuy nhiên, ngoài việc khuyến khích trẻ phát triển từng khía cạnh đặc trưng như trên, chúng ta cũng cần khuyến khích trẻ diễn tả lại cảm xúc bằng lời, thay vì chỉ bằng hành vi. So với những trẻ lớn, trẻ nhỏ thường gặp khó khăn hơn trong việc diễn tả cảm xúc thành lời. Bởi vì, những kỹ năng ngôn ngữ của trẻ nhỏ (4 tuổi) không thể nào phát triển như ở trẻ lớn (12 tuổi) được. Ðây chính là lý do khiến chúng ta cần phải dành nhiều thời gian cho trẻ và phải trợ giúp trẻ nhiều hơn, cần khuyến khích trẻ trò chuyện về những đề tài có liên quan đến cảm xúc. Chúng ta cần cố gắng bằng mọi cách hãy giúp trẻ hiểu rằng chúng ta luôn hiểu rõ tâm trạng trẻ mọi lúc. Hãy giải thích cho trẻ hiểu rằng chúng ta sẽ giúp trẻ dùng lời nói để diễn 19 tả cảm xúc của mình. Bạn cần kiên nhẫn trong việc này, vì trẻ học cách diễn tả cảm xúc của bản thân bằng ngôn ngữ lời nói chậm hơn rất nhiều so với ngôn ngữ cử chỉ. Chúng ta cần luôn nhớ rằng không thể nào ép buộc trẻ phải đạt đến mức độ thông minh cảm xúc giống như người trưởng thành được. Tuy nhiên, nhiều kết quả nghiên cứu đã cho thấy rằng trẻ có thể phát triển trí thông minh cảm xúc tốt hơn khi nhận được sự giúp đỡ của những người xung quanh. Trẻ không chỉ phát triển cảm xúc trong những năm đầu đời mà còn tiếp tục phát triển đến khi bước vào tuổi thiếu niên. Ðiều này đồng nghĩa với việc chúng ta sẽ thu được kết quả như mong đợi bằng những nỗ lực giúp đỡ dành cho trẻ. Nếu trong thời thơ ấu trẻ đã có một tâm hồn nhạy cảm, biết quan tâm và đồng cảm với mọi người... thì khi lớn lên có nhiều khả năng trẻ cũng sẽ có những phẩm chất ấy. Hình tr.18 Hãy nuôi dưỡng trí thông minh cảm xúc của trẻ bằng cách lắng nghe và giúp trẻ diễn tả bằng lời những cảm xúc này. Hình tr.19 Bé gái thường dễ đồng cảm với mọi người hơn so với bé trai, và từ rất sớm, bé gái đã biết vỗ về, an ủi một người bạn khác rồi. Tr.19 HỎI VÀ ÐÁP Hỏi: Giữa bé trai và bé gái có sự khác nhau về trí thông minh cảm xúc hay không? Ðáp: Có. Trí tuệ cảm xúc giữa bé trai và bé gái có một số điểm khác biệt. Chẳng hạn, so với bé trai thì bé gái sớm có sự đồng cảm và dễ cảm thông với mọi người hơn. Bé gái còn cảm nhận được những khía cạnh tình cảm khác nhau của tình bạn sớm hơn so với bé trai. Ngược lại, bé trai lại thường đương đầu với stress tốt hơn, đồng thời tỏ ra tự tin hơn so với bé gái. Các chuyên gia tâm lý học cho rằng cả bé trai lẫn bé gái đều có chỉ số thông minh cảm xúc ngang nhau – tuy nhiên mỗi giới đều có những thế mạnh riêng. 20 Hỏi: Cha mẹ có thể làm gì để nuôi dưỡng trí thông minh cảm xúc cho trẻ? Ðáp: Ngoài những hoạt động mang tính chuyên biệt, cha mẹ cần tạo được bầu không khí biết lắng nghe trong gia đình để trẻ có thể tự tin diễn tả cảm xúc của mình. Ðồng thời, cha mẹ cũng nên khuyến khích trẻ quan tâm đến những cảm xúc của anh chị trong gia đình và bạn bè xung quanh. Chúng ta sẽ đạt được kết quả mỹ mãn trong việc nuôi dưỡng trí thông minh cảm xúc của trẻ, bằng cách tạo ra một môi trường tinh tế trong quan hệ gia đình, để có thể bắt đúng cảm xúc của mọi thành viên. Tất nhiên, chính bản thân chúng ta phải luôn là tấm gương sáng để trẻ noi theo. 21 Tr.20 GIÚP BÉ THỎA MÃN CÁC NHU CẦU KHÁC NHAU Thực tế cho thấy rằng không có đứa trẻ nào giống đứa trẻ nào về nhân cách, cá tính, năng lực cũng như sở thích. Tuy nhiên, chúng đều có chung những nhu cầu cơ bản như muốn được yêu thương, được có một cuộc sống an toàn, được che chở, muốn làm được điều gì đó có ích, cũng như muốn được vui chơi trong môi trường an toàn có người chăm sóc. Ưu tiên những nhu cầu cần thiết Sự phát triển của trẻ tùy thuộc vào việc trẻ có thỏa mãn các nhu cầu về tâm lý hay không. Tuy nhiên, chúng ta rất khó xác định nhu cầu nào cần được ưu tiên hơn nhu cầu nào đối với trẻ. Chúng ta chỉ có thể chắc chắn một điều: nhu cầu được chăm sóc về tình cảm là nhu cầu cơ bản nhất để bé có thể thiết lập mối quan hệ với những đứa trẻ khác và với mọi người xung quanh. Ngoài ra, trẻ còn cần được yêu thương và bảo bọc, cần được sống trong môi trường sống an toàn, cần được vui chơi để có thể phát huy tối đa những năng lực vốn có, cần nhận được sự đánh giá cao của mọi người xung quanh để thêm tự tin vào bản thân... Nhu cầu tình cảm và niềm hạnh phúc của trẻ Nhu cầu tình cảm và niềm hạnh phúc có mối liên hệ trực tiếp với nhau. Những trẻ không được thỏa mãn về các nhu cầu tình cảm thường có những biểu hiện buồn rầu, thất vọng, vì bé cảm thấy không thoải mái, không an toàn và không được quan tâm một cách chu đáo. Hạnh phúc sẽ dễ dàng đến với trẻ khi trẻ được lớn lên trong tình thương yêu, được chăm sóc chu đáo, được đáp ứng kịp thời những nhu cầu tình cảm luôn biến đổi trong bản thân trẻ trong từng giai đoạn khác nhau. Hình tr.20 áp ứng những nhu cầu tình cảm của trẻ bằng cách giúp trẻ cảm nhận được một cuộc sống an toàn, được yêu thương, đồng thời nhận ra giá trị của bản thân mình. iều này thường diễn ra một cách tự nhiên trong gia đình mà ở đó mọi người luôn quan tâm và yêu thương lẫn nhau. 22 Tr.21 Nhận biết nhu cầu tình cảm của trẻ Trong hầu hết các trường hợp, theo bản năng, cha mẹ đều biết cách đáp ứng những nhu cầu tình cảm của trẻ. Chắc chắn cha mẹ nào cũng sẽ biết cách vỗ về một đứa trẻ 4 tuổi đang khóc, giúp một trẻ 10 tuổi làm những bài tập về nhà, hoặc biết cách bày tỏ niềm tự hào khi đứa con 12 tuổi của mình rất yêu thương em và biết giúp đỡ mọi người. Tất cả những nhu cầu này đều phát sinh một cách tự nhiên, mà khi đáp ứng lại chúng, nhiều khi chúng ta cũng phản ứng theo bản năng. Hãy bắt trúng nhịp nhu cầu tình cảm của trẻ Khi trẻ không được thỏa mãn những nhu cầu về tình cảm, chúng ta sẽ nhận ra điều này ngay lập tức thông qua những biểu hiện về hành vi, cách ứng xử và ngôn ngữ của trẻ. Nếu không cảm nhận được sự chở che trẻ sẽ tỏ ra căng thẳng, lo lắng và không dám dấn bước trước những thử thách mới. Nếu không được khuyến khích kịp thời, dần dần trẻ sẽ trở nên thụ động, nhút nhát và chán nản. Nếu cảm thấy mình không được yêu thương, trẻ có thể bộc lộ sự bực tức bằng cách đánh bạn, gây gổ hoặc cộc cằn với bạn. Tuy nhiên không phải bất cứ vấn đề tâm lý nào của trẻ cũng đều do không thỏa mãn các nhu cầu này mà phát sinh, song đây là một nhân tố quan trọng. Việc điều hòa các nhu cầu này (giống như "sự tung hứng các quả bóng tình cảm" vậy) không quá khó như chúng ta vẫn nghĩ. Sự thật là chúng ta chỉ cần tạo ra bầu không khí yêu thương trong gia đình là đã có thể giúp trẻ phát triển toàn diện về mặt tình cảm rồi. Tuy nhiên, có thể có những trường hợp trẻ thể hiện cho chúng ta thấy rằng có những nhu cầu tình cảm của trẻ chưa được đáp ứng một cách thỏa đáng. Chẳng hạn, đứa con 9 tuổi của bạn biểu hiện cho bạn biết rằng bạn chưa biết đến những khó khăn trong học tập mà trẻ đang gặp phải ở trường. Khi đó, chúng ta cần xem xét tình huống này một cách cẩn thận, và nên có buổi nói chuyện trực tiếp về các nhu cầu hiện tại của trẻ. Tuy nhiên, chúng ta cũng nên có cái nhìn xuyên suốt trong quá trình phát triển lâu dài những nhu cầu thỏa đáng của trẻ, chứ không nên xem xét trong một giai đoạn nhất định. Ðiều này cũng có nghĩa rằng chúng ta không nên tỏ ra lo lắng khi nhận ra trong một giai đoạn ngắn nào đó, trẻ không cảm thấy hạnh phúc, bởi đây có thể chỉ là phản ứng tạm thời của trẻ trước một vấn đề nào đó mà thôi. Nhưng khi thấy trẻ tỏ vẻ ủ rũ, buồn phiền trong một thời gian dài thì chúng ta cần phải quan tâm đến trẻ nhiều hơn. 23 Hình tr.21 Theo bản năng, cha mẹ luôn dành cho bé những tình cảm thương yêu nhất, điều này giúp họ luôn biết cách vỗ về con. Box tr.21 Khi trẻ đòi hỏi nhu cầu tình cảm quá mức cần thiết Thực tế cho thấy có một số trẻ tỏ ra có nhu cầu tình cảm nhiều quá mức cần thiết, không phù hợp với điều kiện sống của trẻ. Trong trường hợp này, thay vì chỉ biết đáp ứng một cách thụ động mỗi khi trẻ đòi hỏi, chúng ta hãy tự thắc mắc tại sao trẻ lại có nhu cầu ấy. Có thể là do tâm trạng trẻ lúc ấy không được tốt, cảm thấy lo sợ khi mẹ sắp sinh thêm em bé, hoặc cảm thấy buồn bã vì có ít bạn bè. Chúng ta nên cố gắng nhận ra những áp lực tiềm ẩn này để có giải pháp thích hợp cho những nhu cầu tình cảm quá mức ấy. 24 Chương 3 Trang 23 SỰ TỰ TIN Trang 24 TRẺ CÓ THỂ LÀM ÐƯỢC MỌI CHUYỆN Khi trẻ khẳng định rằng mình có thể "làm được mọi chuyện" tức là trẻ đang biểu hiện lòng tự tin cao độ, có khả năng dấn thân vào những thử thách mới với niềm tin vững chắc vào thành công. Ðây không phải là sự kiêu căng mà đơn giản chỉ vì trẻ đang có thái độ sống tích cực, lạc quan mà thôi. Trẻ có thể "làm được mọi chuyện" Những trẻ tự tin "làm được mọi chuyện" sẽ luôn thấy trước mắt mình là những cơ hội, chứ không phải là những trở ngại. Trẻ hăng hái trải nghiệm và luôn tin tưởng vào thành công phía trước chứ không phải là những thất bại. Trẻ luôn tỏ ra vui vẻ, háo hức khi được tiếp xúc với những điều mới mẻ. Chẳng hạn, một bé 11 tuổi "làm được mọi chuyện" sẽ háo hức trước bài toán khó, vì bé tin rằng mình sẽ giải được bài toán đó. Một bé 5 tuổi "làm được mọi chuyện" sẽ tỏ ra thích thú khi được mời tham gia buổi tiệc sinh nhật của bạn mình, vì bé thích được giao lưu kết bạn nhiều hơn nữa. Tuy nhiên không phải tất cả những bé thuộc nhóm "làm được mọi chuyện" đều là những bé thật sự giỏi giang, có năng lực và luôn thành công trong mọi chuyện. Ðúng là có một số bé thật sự giỏi, song phần lớn chúng chỉ là những bé có năng lực trung bình mà thôi. Tuy nhiên, những bé này đã biết tối ưu hóa những năng lực của mình nhờ thái độ sống tích cực nhằm tạo nên sự khác biệt so với những bé khác. Trẻ "không thể làm mọi chuyện" Trái lại, có những trẻ luôn ngần ngại "không thể làm mọi chuyện" luôn nghĩ đến thất bại, luôn tìm cách đổ lỗi cho người khác, không hòa thuận với bạn bè, luôn sợ những trải nghiệm mới và thường tự chê bai, làm nhụt chí bản thân mình. Trẻ sẵn sàng kể cho mọi người biết về nỗi thất vọng của bản thân và phủ nhận tất cả những giá trị mà trẻ đã đạt được (mặc dù những điều bé 25 làm đều rất tốt). Thế nên, những trẻ "không thể làm mọi chuyện" luôn có thái độ đấu tranh gay gắt trong mọi lĩnh vực của đời sống. Trẻ có ít niềm vui hơn, thay vào đó là những cảm giác căng thẳng thường xuyên và thường có ít bạn bè thân thiết. Hình trang 24. Một bé tự tin có khả năng xoay xở trước mọi khó khăn, thử thách trong cuộc sống và luôn chủ động để học hỏi mọi thứ. Trang 25 Ðiều gì nên làm Ðiều gì không nên làm Hãy tạo cho trẻ cảm giác trẻ là người đặc biệt. Chúng ta có thể giúp trẻ tự tin hơn bằng cách quan tâm đến mọi việc trẻ làm, khuyến khích trẻ khi chúng đạt được những tiến bộ hoặc thành tựu mới. Ðừng quá chú tâm vào những nhược điểm của trẻ. Khi sự tự tin của trẻ bị suy giảm dù với bất kỳ lý do gì, chúng ta hãy khuyến khích trẻ hướng về những điều tích cực, chẳng hạn như cá tính lạc quan vui vẻ, hoặc óc hài hước của trẻ. Luôn khuyến khích trẻ tự tin trong mọi tình huống. Hãy sử dụng những lời "có cánh" để khích lệ lòng tự tin của trẻ, giúp trẻ cố gắng nhiều hơn. Ðừng bao giờ mỉa mai trẻ, cho dù những khó khăn mà trẻ gặp phải thật đơn giản đối với chúng ta. Chúng ta cũng đừng bao giờ áp đặt lên trẻ cách nhìn nhận vấn đề theo cách của riêng chúng ta. Khi trẻ gặp khó khăn, hãy lắng nghe những ưu tư đồng thời xem xét thật nghiêm túc vấn đề mà trẻ đang gặp phải, cũng như vỗ về trấn an trẻ, sau đó hãy thảo luận với trẻ về những biện pháp có thể giúp trẻ vượt qua những khó khăn này. Nên tách những vấn đề khó khăn ra thành từng phần nhỏ để trẻ dễ dàng thực hiện. Trẻ Không cho trẻ có phản ứng tiêu cực khi gặp bất cứ tình huống khó khăn nào trong 26 cuộc sẽ có nhiều khả năng lấy lại niềm tin "làm sống. Vì nếu như trẻ luôn có ý nghĩ được mọi chuyện" khi biết phân chia quá hoài nghi về khả năng của bản thân rằng trình thực hiện một công việc lớn thành mình sẽ thất bại thì trẻ sẽ nhanh chóng bị nhiều giai đoạn nhỏ hơn. Chẳng hạn việc thất bại thật sự. Chúng ta cần ngăn cản điều sắp xếp đồ đạc trong phòng cho gọn gàng này để trẻ không có những suy nghĩ bi có thể được thực hiện dễ dàng hơn nếu trẻ quan như vậy về năng lực của bản thân. làm lần lượt từng phần một trong những khoảng thời gian khác nhau. Cần duy trì kỷ luật trong gia đình một cách nhất quán. Các kết quả nghiên cứu đã cho thấy rằng trẻ sẽ tự tin vào bản thân hơn khi cha mẹ đề ra kỷ luật chặt chẽ, thưởng phạt một cách nghiêm minh. Ðừng giải quyết mọi việc thay cho trẻ mà nên giúp trẻ tìm cách giải quyết vấn đề. Hãy thảo luận với trẻ về mọi phương thức để trẻ hiểu mỗi khi trẻ bối rối, không phán đoán được việc nào nên làm việc nào không. Tốt nhất nên giúp trẻ thực hiện từng bước một để đạt kết quả bằng chính khả năng của trẻ. Ðể giúp trẻ cảm thấy tự tin thì bản thân cha mẹ cũng phải là người luôn "làm được mọi chuyện" (luôn lạc quan). Bởi thái độ của chúng ta sẽ lan truyền sang trẻ rất nhanh. Trẻ sẽ biết cách học hỏi những chiến lược để có thể đương đầu với khó khăn khi quan sát cách cha mẹ xoay xở tích cực trước mọi vấn đề. Ðừng tiết kiệm lời khen đối với trẻ. Việc chúng ta biết nhìn nhận và công nhận giá trị của trẻ sẽ khích lệ trẻ bền chí và càng có thái độ tự tin, quyết tâm hơn khi thực hiện mọi chuyện. Sự khen ngợi của chúng ta còn giúp trẻ nhận ra những thành tựu mà trẻ đã đạt được, mà đôi khi vì một lý do nào đó mà trẻ chưa kịp nhận ra. 27 Tr 26 NHỮNG KỲ VỌNG Trẻ luôn muốn thực hiện những kỳ vọng của cha mẹ đối với trẻ. Ðây là một nhu cầu hoàn toàn tự nhiên. Vì trẻ luôn muốn được cha mẹ thừa nhận giá trị cũng như tin tưởng vào năng lực của trẻ. Tuy nhiên, cha mẹ cũng đừng nên kỳ vọng quá nhiều vào trẻ, vì điều đó có thể tạo nên áp lực đối với trẻ mà không đem lại kết quả nào khả quan. Kỳ vọng phải thực tế Ðề ra những mục tiêu một cách rõ ràng sẽ rất hữu ích, nhưng sẽ không đem lại kết quả như mong muốn nếu chúng không thực tế, hoặc có những đòi hỏi vượt quá khả năng của trẻ. Khi đó, trẻ sẽ cảm thấy mất hứng thú, mất động cơ phấn đấu, vô cảm, chán chường và có cảm giác thất bại. Thế nên, cha mẹ cần phải biết đặt ra những mục tiêu vừa tầm đối với con mình, không nên quá khó đến nỗi bé không thể nào thực hiện được. Chẳng hạn, yêu cầu một bé 4 tuổi phải cột dây giày đều, chắc và đúng cách là một yêu cầu vượt quá khả năng của bé. Dù bé có cố gắng đến đâu thì cũng sẽ không thể thực hiện được vì ở tuổi này, bé vẫn chưa đủ khả năng điều khiển cũng như phối hợp mọi động tác một cách thuần thục được. Nếu cứ yêu cầu bé làm điều này, bé sẽ bối rối, có thể òa khóc và cảm thấy mất hứng thú. Chúng ta cần đặt ra những mục tiêu phù hợp với sự phát triển thật sự của trẻ, chứ không phải theo những tiêu chí của riêng chúng ta. Làm thế nào để đề ra một mục tiêu thực tế Ðể đạt được hiệu quả tối ưu, những mục tiêu mà chúng ta đề ra cho bé cần phải đáp ứng theo những đặc điểm sau: Nhỏ: Nhắm đến những bước phát triển nhỏ trước khi thực hiện một bước nhảy vọt lớn hơn. Chiến lược phát triển hợp lý đối với trẻ là biết chia những mục tiêu lớn thành những mục tiêu nhỏ hơn, thực hiện từng bước một từ dễ đến khó. 28 Dễ hiểu: Trẻ phải hiểu chính xác những mục tiêu mà trẻ đang cố gắng để đạt được. Bằng cách này, trẻ sẽ dễ tập trung vào vấn đề hơn, hướng sự quan tâm và nỗ lực của trẻ có mục đích hơn. Sự đồng thuận của trẻ: Những mục tiêu đề ra cần có sự thống nhất ý kiến giữa cha mẹ và trẻ. Có nhiều khả năng là trẻ sẽ tỏ ra dễ dàng đồng thuận hơn khi trẻ được tham gia vào quá trình đề ra những mục tiêu này. Thực tế, khả thi: Không hợp lý chút nào khi chúng ta ra điều kiện cho trẻ phải đạt được những mục tiêu mà vượt quá khả năng của trẻ. Một mục tiêu nằm trong tầm khả năng sẽ thu hút trẻ phát huy hết tiềm năng của bản thân. Có thể định lượng được: Trẻ cần phải biết lúc nào trẻ có thể đạt được những mục tiêu đề ra. Ðiều này phải được diễn tả bằng những từ ngữ chính xác để trẻ hiểu vấn đề một cách nhanh nhất. Hình trang 26 Nên đề ra những mục tiêu thực tế cho trẻ vì khi đó trẻ sẽ thực hiện mục tiêu một cách dễ dàng hơn. Hình trang 27 Chia mục tiêu thành nhiều giai đoạn nhỏ để trẻ thực hiện từng bước một. iều này khích lệ trẻ rất nhiều trong quá trình thực hiện mục tiêu đề ra. Quản lý mục tiêu Khi đề ra những mục tiêu hợp lý cho trẻ, chúng ta cần suy nghĩ xem liệu những mục tiêu này có là điều quan tâm của trẻ, của gia đình, hay của cả hai bên. Rõ ràng việc tránh những xung đột giữa lợi ích của trẻ với lợi ích của mọi người là điều rất quan trọng đối với sự hòa hợp trong gia đình. Cần đảm bảo rằng những mục tiêu mà chúng ta đề ra phù hợp với mức độ phát 29 triển tâm lý hiện tại của trẻ. Chúng ta cũng cần đánh giá đúng mức độ phát triển năng lực của trẻ để có thể cải thiện đời sống của trẻ theo hướng tích cực hơn. Ngoài ra, hãy thử suy xét xem bản thân chúng ta đã tham gia cùng giúp trẻ đạt được mục tiêu đề ra hay chưa. Bên cạnh đó, chúng ta cần lập một kế hoạch chi tiết, để có cách giúp đỡ trẻ kịp thời trong những trường hợp xảy ra không như ý muốn, cũng như khi bé đạt được mục tiêu, thì mục tiêu kế tiếp sẽ là gì? Ủng hộ những thành quả đạt được Chúng ta nên khen ngợi, khuyến khích trẻ, vì điều này sẽ tạo động lực giúp trẻ đạt được những mục tiêu thích hợp một cách dễ dàng hơn. Tuy nhiên, cần cẩn trọng nhưng cũng đừng quá lo lắng về vấn đề này. Nên khen ngợi trẻ ở mức độ vừa phải và không nên thúc giục trẻ một cách quá mức, trẻ sẽ cảm thấy bực bội và căng thẳng nhiều hơn. Chúng ta nên có kế hoạch theo dõi cẩn thận những tiến bộ của bé trong quá trình thực hiện mục tiêu, cũng như thường xuyên trò chuyện với trẻ về điều này. Khi trẻ tiến dần đến mục tiêu, chúng ta sẽ thấy trẻ càng tự tin và hạnh phúc hơn. Chúng ta nên cùng với trẻ chào đón những thành công mới này. Ðề ra những mục tiêu Ðề ra những mục tiêu cụ thể cho trẻ là một việc làm đem lại nhiều lợi ích. Mục tiêu đó có thể là, dạy cho trẻ 8 tuổi có thói quen đi ngủ vào một giờ nhất định, hoặc dạy trẻ 12 tuổi biết nhường nhịn, san sẻ với em trong mỗi bữa ăn. Mục tiêu đề ra có thể là động lực rất lớn thúc đẩy lòng tự tin của trẻ, vì vậy chúng ta cần: • Ðề ra mục đích rõ ràng để trẻ tập trung phấn đấu. • Ðảm bảo cho cả trẻ và bản thân cha mẹ biết cần phải phấn đấu những gì để đạt được thành quả cuối cùng. • Ðem lại những nhân tố thúc đẩy để trẻ sớm hoàn thành mục tiêu. • Cho trẻ biết chính xác kết quả mà trẻ đã đạt được. • Tạo mọi điều kiện cho trẻ tập trung hơn vào công việc chính đang thực hiện. 30 31 Trang 28 LÀM CHA MẸ TÍCH CỰC NHẬN BIẾT CÁ TÍNH CỦA BÉ Nhiều đứa trẻ cùng trang lứa với con của bạn thường có những nét tính cách giống nhau. Tuy nhiên, con của bạn vẫn là một cá thể đặc biệt, chúng vẫn có những nét cá tính đặc trưng không thể lẫn với bất kỳ một đứa trẻ nào khác. Những mối quan tâm của cá nhân Phát huy và tăng cường cá tính của trẻ không phải lúc nào cũng được thực hiện dễ dàng, vì thực tế có rất nhiều vấn đề cản trở đến quá trình này. Chẳng hạn, nếu trong gia đình có hai đứa con thì cá tính của chúng thường tương tự nhau. Khi mua cho đứa lớn cây đàn piano để bé học đàn, chúng ta sẽ thấy đứa em sau đó cũng muốn học đàn piano hơn các loại nhạc cụ khác. Kết quả cuối cùng cho thấy đứa em cũng học đàn piano, cho dù điều này không phù hợp lắm với khả năng thật sự của bé. Nghĩa là những định hướng riêng của cha mẹ đã ảnh hưởng đến loại hình giáo dục mà cha mẹ áp dụng cho trẻ và loại ngành nghề muốn trẻ theo đuổi sau này. Và đôi khi điều này có thể làm tổn hại đến cá tính của trẻ, vì nó sẽ xuất hiện những xung đột với kỹ năng và những điều mà trẻ thật sự quan tâm. Chống lại áp lực khi trẻ so bì với bạn bè Một trong những thử thách lớn của môi trường bên ngoài đối với cá tính của trẻ từ 7 – 8 tuổi trở đi là tư tưởng hay so bì với bạn bè. Ðây là một áp lực tâm lý khiến trẻ luôn muốn mình giống với bạn bè. Ðôi khi trẻ mong muốn rất mạnh mẽ là được gia nhập vào một nhóm nào đó, đến nỗi trẻ có thể gác sở thích hay ý muốn riêng của mình sang một bên để cho phù hợp với "trào lưu" chung. Những trường hợp như vậy, chúng ta nên khuyến khích trẻ chống lại những mong muốn không phù hợp ấy, cho dù điều này có thể khiến trẻ trở nên khác biệt so với mọi người. Hãy trấn an trẻ bằng cách dần giúp trẻ hiểu rằng bản thân trẻ là một cá nhân riêng biệt. Hình trang 28 32 Mỗi bé từ khi mới sinh ra đều có những mối quan tâm riêng, khả năng và thái độ sống riêng. Vì vậy chúng ta cần phải biết liên kết nét độc đáo này của bé với những hoạt động khác thích hợp. Trang 29 Nuôi dưỡng cá tính của trẻ Chúng ta thử tiến hành những bước sau đây nhằm khám phá những yếu tố khác nhau trong cá tính của trẻ để từ đó biết cách nuôi dưỡng, nâng đỡ những phẩm chất tích cực và độc đáo của trẻ. ❖ Hãy tìm hiểu cá tính của trẻ. Chúng ta hãy thử đặt mình vào một điều kiện khác biệt so với những áp lực công việc hằng ngày, để nhìn nhận về cảm xúc thật sự của con mình. Tìm hiểu xem điều gì làm nên sự khác biệt giữa bé với những đứa trẻ khác. Hãy quên đi những điều khiến chúng ta phân tâm, chỉ cần tập trung vào bé và những phẩm chất đặc trưng của bé mà thôi. Như thế sẽ giúp chúng ta có một hình ảnh rõ nét hơn về tính cách của con mình. ❖ Nhìn nhận những ưu điểm của trẻ. Có lẽ chỉ cần quan sát, chúng ta đã có thể nhận ra những ưu điểm của con mình, nhưng nếu chúng ta chịu khó tìm hiểu, dành thời gian để suy ngẫm, liệt kê ra những năng lực và đặc tính của trẻ thì sẽ có ích hơn rất nhiều. ❖ Khuyến khích những điều trẻ quan tâm. Phát huy cá tính của trẻ còn bao gồm cả việc đưa ra những hoạt động vui chơi để trẻ có cơ hội bày tỏ và phát triển sự quan tâm của bản thân. Không có những dịp như thế, cá tính của trẻ sẽ không thể phát triển mỹ mãn được. Vì vậy, chúng ta cần tìm hiểu xem trẻ đang quan tâm đến điều gì nhất và điều gì chúng ta có thể hỗ trợ để giúp trẻ phát triển. ❖ Khen ngợi những thành quả trẻ đã đạt được. Hãy xem lại mức độ đánh giá của chúng ta về sự tiến bộ của trẻ. Sự thừa nhận, ủng hộ của chúng ta đối với những thành quả mà trẻ đã đạt được về bất cứ việc gì đều rất quan trọng đối với sự phát triển tích cực của trẻ, đó có thể là trong học vấn, thể thao hoặc sáng tạo... Trẻ có 33 nhu cầu được chúng ta thừa nhận và tự hào về những thành quả mà trẻ đã nỗ lực đạt được. ❖ Nên tránh so sánh bé với những đứa trẻ khác. Việc so sánh trong một vài khía cạnh nào đó có thể đem lại kết quả tốt, chẳng hạn khi bé cũng ngoan giống như anh của bé. Tuy nhiên, đôi khi việc so sánh bé với anh của bé lại tạo cho bé cảm giác là cá tính của bé bị "đồng hóa", chứ không còn là "một tài sản riêng" của bé nữa. Khi đó niềm hạnh phúc của bé sẽ bị giảm đi ít nhiều. Nói chung, trong hầu hết mọi trường hợp, chúng ta nên tránh việc so sánh bé với những đứa trẻ khác. ❖ Khích lệ năng lực của trẻ. Chúng ta nên cố gắng để có thể tối ưu hóa những tiềm năng của trẻ, cho dù tiềm năng ấy liên quan đến bất kỳ lĩnh vực nào, thậm chí có thể nằm ngoài sự quan tâm của chúng ta. Chẳng hạn, chúng ta mong rằng trẻ lớn lên sẽ làm bác sĩ, song trẻ lại biểu hiện năng khiếu trong diễn xuất... Hình trang 29 Học chơi đàn piano có thể phù hợp với con của bạn, nhưng con bạn lại thích chơi kèn Trombon hoặc đánh trống hơn. 34 Trang 30 CẢM NHẬN VỀ GIÁ TRỊ BẢN THÂN Lòng tự tin rất quan trọng đối với hạnh phúc của trẻ. Khi trẻ nhận thức được giá trị của bản thân, thì cuộc sống của trẻ sẽ tích cực hơn rất nhiều. Ðiều này không chỉ đúng với trẻ 4 tuổi mà còn đúng với cả trẻ 12 tuổi nữa. Cảm thông, chia sẻ Ngay cả với những trẻ luôn tỏ ra tự tin cũng không thể tránh khỏi những lúc gặp thử thách về tâm lí khó vượt qua, chẳng hạn trẻ sợ bị quở phạt, bị chế nhạo hoặc bị xúc phạm. Cha mẹ cần phải luôn lắng nghe và tìm hiểu những điều tác động không tốt đến trạng thái tâm lí của trẻ. Ngay cả khi chúng ta không đồng ý với ý kiến của trẻ chăng nữa thì chúng ta vẫn phải lắng nghe những tâm tư và thông cảm với những suy nghĩ đó của trẻ. Chẳng hạn khi trẻ nói trẻ không muốn cố gắng học được vì trong lớp bạn nào cũng học giỏi cả. Một khi đã lắng nghe, chúng ta tiếp tục khuyến khích trẻ đưa ra những giải pháp, để giúp trẻ học hành tiến bộ hơn, khám phá khả năng của bản thân tốt hơn so với những gì trẻ đã nghĩ. Phương pháp tiếp cận tích cực và thẳng thắn Chúng ta có thể giúp trẻ tự tin hơn để chuẩn bị học một kỹ năng mới, bằng cách chia kỹ năng này thành từng bước nhỏ, với mức độ phức tạp tăng dần, như việc tập cho trẻ đi xe đạp chẳng hạn. Khởi đầu chúng ta cho trẻ ngồi lên xe, hai tay vịn vào gi-đông, rồi giữ xe thật chắc để trẻ có thể an tâm ngồi lên đó. Tiếp theo hãy để trẻ ngồi trong tư thế ấy, hai chân tập đạp, còn chúng ta thì đẩy xe tiến về phía trước. Cứ như thế cho đến khi trẻ có thể tự điều khiển chiếc xe mà không cần chúng ta phải đỡ nữa. Chúng ta phải luôn giữ thái độ tích cực trong mọi tình huống xảy ra đối với trẻ. Có thể chúng ta cảm thấy bực mình vì trẻ nhất định không chịu làm điều gì đó mới mẻ, nhưng đừng để trẻ thấy thái độ bất bình của chúng ta. Tốt nhất, chúng ta nên dỗ dành và khuyến khích trẻ nhiều hơn để chúng thực hành thử thách mới. Hình trang 30 35 Một người biết cảm thông và sẻ chia sẽ được mọi người trân trọng, quý mến. Chúng ta cần lắng nghe, thấu hiểu và khuyến khích trẻ thực hiện điều này. Trang 31 Ðiều bạn có thể làm Ðiều bạn có thể nói Nhấn mạnh đến những ưu điểm của trẻ. Bất cứ khi nào trẻ không dám đối diện với những thử thách mới vì cho rằng bản thân không có những kỹ năng cần thiết để đạt được điều đó, thì chúng ta cần khuyến khích trẻ suy nghĩ về những ưu điểm mà trẻ đang có, đồng thời chỉ cho trẻ thấy những thành công mà trẻ đã đạt được trong thời gian qua. "Mẹ biết là con làm được chuyện đó mà! Con còn nhớ lần trước con đã giải được bài toán cũng khó như bài này rồi không, và con đã tự xoay xở được. Mẹ biết con rất có năng lực, vì vậy con hãy cứ thử đi, mẹ chắc chắn là con sẽ làm được. Hãy cứ làm thử rồi con sẽ thấy việc này không khó khăn gì đối với con cả đâu!" Tránh việc so sánh trẻ với người khác trong bất cứ trường hợp nào. Ðôi khi chúng ta muốn khích lệ trẻ bằng cách so sánh trẻ với anh chị hay một đứa bé khác. Tuy nhiên, phương pháp này không phải lúc nào cũng hiệu quả nếu không nói là làm cho tình hình trở nên xấu đi. Tốt nhất chúng ta nên đối xử với trẻ như một cá nhân riêng biệt để trẻ có cơ hội phát triển cá tính của mình. "Con chỉ cần làm hết khả năng của mình thôi! ừng lo lắng về những gì mọi người đang làm – đó không phải là điều mà con cần quan tâm đâu. iều quan trọng là cách con làm mọi việc chứ không phải là cách con so sánh với các bạn của con. Mẹ rất tự hào về con!" Cho trẻ tham gia vào việc được đưa ra quyết định. Trẻ sẽ cảm thấy tự tin hơn về bản thân và về năng lực của mình khi chúng ta tôn trọng quyền được đóng góp ý kiến của trẻ. Nó giúp trẻ củng cố lòng tự tin và tìm thấy được nhiều niềm vui trong cuộc sống. "Mẹ không biết phải làm gì bây giờ cả, còn con, con muốn sự việc diễn ra như thế nào? Mẹ sẽ giải thích cho con hiểu để con có thể đưa ra quyết định của riêng mình. Mẹ nghĩ con sẽ hứng thú với cách làm này!" 36 Khen ngợi trẻ và những thành quả mà trẻ đã đạt được trước mặt mọi người. Sự công nhận của mọi người càng giúp trẻ cảm thấy tự tin hơn. Bởi vì trẻ muốn nhận được những phản hồi tích cực từ những người xung quanh và có thể tham khảo ý kiến những người trẻ cảm thấy tin tưởng. "Ba phải gọi điện báo ngay cho bà nội biết về kết quả học tập xuất sắc của con. Chắc chắn bà sẽ rất tự hào về con. Con phải biết tự hào về những gì mà con đã làm được nhé!" 37 Trang 32 THAM GIA CÁC TRÒ CHƠI MỘT CÁCH TÍCH CỰC Ðối với trẻ, việc tham gia vào các trò chơi vẫn là một giai đoạn mang tính nghiêm túc. Không phải nghiêm túc theo nghĩa bắt trẻ phải cau mày, vắt óc (mặc dù lúc chơi có thể khiến bé bị bối rối, lúng túng hoặc cáu bẳn), mà nghiêm túc ở đây được hiểu theo nghĩa là trò chơi sẽ góp phần quan trọng vào việc phát triển cảm xúc hạnh phúc và lòng tự tin của trẻ. Tại sao vui chơi lại quan trọng đối với trẻ như vậy? Ngoài niềm vui trực tiếp mà trẻ có được từ những trò chơi hay những món đồ chơi mà trẻ nhận được trong dịp sinh nhật thì trẻ còn tìm thấy được rất nhiều niềm vui khi chơi cùng bạn bè, khi vượt qua được những thử thách trong cuộc sống, và khi học được thêm nhiều kỹ năng mới. Ðôi khi trẻ cảm thấy hứng thú khi đã lập được một "sào huyệt" bí mật trong vườn để bắt đầu cho hành trình khám phá thế giới tự nhiên của mình. Tất cả những kinh nghiệm này giúp trẻ nhận thức được năng lực của bản thân, chẳng hạn như khi lần đầu tiên trẻ ngồi xe đạp và đi được một cách tự nhiên mà không cần người đỡ. Sở thích của trẻ luôn thay đổi Sở thích về trò chơi của trẻ luôn thay đổi khi trẻ lớn lên. Ðiều đáng quan tâm là trẻ có chơi những món đồ chơi hay những trò chơi mà trẻ thật sự thấy hứng thú hay chưa? Vì chỉ có sự hứng thú mới khơi gợi được lòng nhiệt thành của trẻ, nó sẽ giúp trẻ phát triển tư duy khá rõ. Chúng ta nên biết rằng đôi khi chỉ vì chịu áp lực từ bạn bè mà trẻ phải từ bỏ những trò chơi ưa thích của mình. Trong trường hợp đó, chúng ta nên giúp bé duy trì những sở thích cá nhân theo từng độ tuổi có ích hơn là cố gắng thay đổi những ý thích đó. Nên nhớ rằng bé 12 tuổi sẽ chơi những trò chơi khác với bé 4 tuổi, nhưng bất kỳ đứa trẻ nào cũng thích chơi cả! Cùng chơi với trẻ Khi trẻ dần lớn lên, chúng ta rất dễ "quên" đi thói quen cùng chơi với chúng. Tuy nhiên, nếu cả gia đình có thể sắp xếp được thời gian để vui chơi cùng trẻ thì trẻ sẽ cảm thấy vui hơn rất 38 nhiều. Ðó có thể là thời gian mà chúng ta chơi bóng cùng với trẻ trong công viên, hoặc những trò chơi mà chúng ta có thể chơi trong nhà vào khoảng thời gian rảnh rỗi trong ngày. Mặc dù trong quá trình trẻ chơi cùng với anh chị em, không thể tránh khỏi những lúc xảy ra tranh cãi, song nguy cơ này không đáng kể so với thuận lợi là tạo ra được những cơ hội để mọi người trong gia đình hiểu rõ và gắn bó với nhau hơn. Bên cạnh đó, về mặt tâm lí trẻ cũng sẽ hăng hái hơn khi thấy chúng ta thích thú chơi cùng trẻ. Hình trang bên trái và hình bên dưới Tiếp tục chơi với con cả khi chúng lớn lên. Có thể đó là trò chơi vẽ hình hoặc đá bóng – chắc chắn bé sẽ hưởng ứng ngay thôi. HỎI VÀ ÐÁP Hỏi: Nhiều lần con tôi đã cố gắng xếp những mẫu xếp hình lớn, nhưng rốt cuộc bé thường òa khóc hoặc tỏ ra giận dữ vì xếp không được. Vậy tôi nên làm cách nào để mang lại niềm vui, hứng thú cho con? Ðáp: Ðối với trẻ trong độ tuổi này, các trò chơi ảnh hưởng nhiều đến các cung bậc cảm xúc vì thường các trò chơi có yêu cầu khá cao. Ðây là lý do khiến trẻ có những giây phút chán chường và bực bội như vậy. Nhưng thời gian này cũng sẽ nhanh chóng qua đi và sẽ trở nên vô nghĩa so với niềm vui mà trẻ có được khi trò chơi xếp hình thành công. Khi nghe trẻ reo lên đầy tự hào "Ba xem nè! Con xếp được rồi nè!", chúng ta sẽ hiểu là trẻ cảm thấy vui đến mức nào. Hỏi: Con trai tôi hiện giờ lên 6, cháu muốn tôi tặng búp bê vào ngày sinh nhật sắp tới. Nhưng tôi sợ bé sẽ bị chọc ghẹo là "giống con gái", vậy tôi có nên ngăn cản ý định này của bé hay không? Ðáp: Nếu quan trọng hóa vấn đề phân biệt giới tính trong các trò chơi của trẻ, chúng ta có thể khiến trẻ cảm thấy mất tự tin. Các kết quả nghiên cứu cho thấy rằng không có đứa trẻ nào từng bị tổn thương về tâm lý chỉ vì chơi những loại đồ chơi dành cho trẻ khác giới cả. Nếu chúng ta từ chối không cho trẻ chơi một đồ chơi hay trò chơi nào đó chỉ vì phân biệt giới tính, thì chúng ta sẽ khiến cho trẻ cảm thấy hoài nghi về bản thân, điều này càng làm tăng lo lắng cho trẻ. Thế 39 nên bất cứ khi nào có thể, chúng ta nên có cái nhìn "thoáng" hơn về vấn đề này. Trẻ cần tham gia vào nhiều hình thức vui chơi để phát triển tối đa niềm vui và lòng tự tin của mình. Trẻ em có thể rất khắt khe trong nhiều tình huống khác nhau, thế nên nếu con của bạn bị chế giễu, bạn cần dạy trẻ cách ứng xử theo hướng hợp lý nhất. 40 Trang 34 BÉ LÀ CON CẢ HAY CON THỨ? Vị thứ của trẻ sinh trong gia đình (là con cả hay con thứ, con út, hoặc con một...) đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển cá tính và năng lực của trẻ. Do đó, nó cũng là một nhân tố có ảnh hưởng đến hạnh phúc của trẻ. Trẻ là con cả Nhiều kết quả nghiên cứu tâm lý học đã xác định rằng những trẻ là con cả trong gia đình thường thông minh hơn em của chúng (nhưng không phải tất cả mọi trường hợp đều đúng). Ðiều này cũng không có gì đáng ngạc nhiên vì có thể trước đó chúng ta đã dành thời gian để chăm sóc, vui chơi, dạy dỗ trẻ nhiều hơn so với những đứa con sau đó. Nghĩa là đứa con cả luôn nhận được tất cả tình thương, thời gian và sự quan tâm của cha mẹ. Các nhà tâm lý cho rằng đây là một trong những lý do khiến những đứa con cả thường nhanh biết nói hơn so với những đứa em của trẻ sau này, và trẻ cũng có khả năng học đọc, đếm, và viết nhanh hơn. Trẻ là con thứ Ðối với những trẻ là con thứ, trẻ thường quan tâm đến những vấn đề không theo quy tắc nên phát triển rất mạnh khả năng sáng tạo. Ðôi khi trẻ còn tỏ ra thích phê bình những anh chị em với thái độ khá nghiêm khắc nữa. Và có lúc trẻ cũng cảm thấy thất vọng, hối tiếc về bản thân, vì nghĩ rằng mọi người không quan tâm nhiều đến mình. Tuy nhiên, trẻ đã chuẩn bị tinh thần để có thể tự tin đứng dậy nếu trẻ muốn. Ðôi khi, những đứa con thứ có cảm giác bị thiếu thốn tình cảm và cảm thấy bất an, nhưng trẻ cũng sẽ nhanh chóng làm quen và chấp nhận tính tự kỷ luật. Con thứ thường có thành quả học tập kém hơn so với anh, chị em trong gia đình, có thể do trẻ bị mất động cơ phấn đấu khi bị so sánh với thành quả học tập xuất sắc của anh chị. Có nhiều khả năng là trẻ sẽ theo đuổi một nghề nghiệp ít mang tính học thuật, và thường thích hợp hơn với những công việc thể hiện được tính sáng tạo. Gia đình lớn và gia đình nhỏ Nhiều bậc cha mẹ thường lo lắng cho những đứa con một vì nghĩ rằng chúng ít nhận được niềm vui trong cuộc sống, luôn cảm thấy cô đơn và không có khả năng hòa nhập với bạn bè. 41 Tuy nhiên, tất cả những khó khăn này sẽ không xảy ra nếu chúng ta tạo cho trẻ nhiều cơ hội giao lưu tập thể, vui chơi với những đứa trẻ khác, bắt đầu từ lứa tuổi mẫu giáo cho đến khi trẻ bắt đầu đi học. Tạo điều kiện cho trẻ xây dựng được càng nhiều kinh nghiệm xã hội càng tốt. Còn đối với những gia đình có nhiều anh chị em thì cha mẹ lại lo là không có nhiều thuận lợi để chăm sóc con một cách chu đáo. Ðúng là trong gia đình đông con, thời gian và nhiều thứ khác dành cho từng đứa trẻ phải san sẻ ít đi, song bên cạnh đó lại có nhiều điều khác bù đắp lại, chẳng hạn sự tương trợ, giúp đỡ, bảo bọc lẫn giữa các anh chị em trong gia đình. Tránh thành kiến về vị thứ của trẻ Những thành kiến về vị thứ của trẻ trong gia đình là điều không thể tránh khỏi. Nhưng điều này còn tùy thuộc rất nhiều vào khả năng làm cha mẹ của chúng ta nữa. Những gợi ý trên giúp chúng ta có thể đưa ra một vài chiến lược để đảm bảo rằng trẻ sẽ không bị ép buộc theo một định dạng phát triển nào đó chỉ vì vị thứ của trẻ trong gia đình. Hình trang bên trái và hình bên dưới (tr.34-35) Những bé sinh ra trong gia đình đông anh em có thuận lợi là được anh chị em lớn chăm sóc và chơi đùa cùng. Bên cạnh đó thì anh chị lớn trong gia đình cũng học được những bài học có ích từ em của mình. Ngoài ra, tình yêu thương mà cha mẹ dành cho từng đứa con trong gia đình là điều không thể thiếu để tạo nên niềm vui và niềm lạc quan cho bé. Trang 35 Ðiều gì nên làm Ðiều gì không nên làm. Dành thời gian để có thể chia sẻ với từng đứa con trong gia đình. Ngay cả khi mỗi ngày chúng ta chỉ có thể dành cho mỗi con 5 phút thôi cũng đã mang lại tác dụng tích cực cho trẻ rồi. Hãy trò chuyện với trẻ hoặc Nên tránh việc so sánh các con với nhau dưới bất kỳ hình thức nào. Vì điều này luôn gây nên những tác động tiêu cực đối với trẻ. Chẳng hạn, những đứa con thứ sẽ dễ bị mất nghị lực nếu bé cứ phải ganh đua liên 42 tục chơi một trò chơi nào đó trong khoảng thời với những thành tựu mà người anh cả gian bên cạnh con. của bé đã đạt được. Hãy tạo cho trẻ cảm giác tự tin về tính đặc biệt của bản thân mình. Vì hầu như đứa trẻ nào cũng muốn đạt được điều này. Chúng ta có nhiều cách để tiến hành, có thể là lắng nghe trẻ nói, hoặc tạo cho trẻ cơ hội được phát biểu ý kiến của mình khi cả nhà đang thảo luận về một điều gì đó. Ðừng áp đặt một hình tượng hay trách nhiệm nào cho trẻ chỉ đơn thuần là dựa vào thứ tự sinh của trẻ trong gia đình. Thật không công bằng khi chúng ta thường chỉ ưu tiên cho một đứa con mà không để ý nhiều đến nhu cầu của anh chị em khác của trẻ. 43