- Tên Ebook: Chiến Lược Của Mẹ Thay Đổi Cuộc Đời Con
- Loại file: PDF
- Dung lượng: 2 MB
- Số trang: 215
LINH TẢI:
TRÍCH DẪN:
1 Sinh con, làm mẹ, nuôi con bằng sữa mẹ chính là thiên chức mà chỉ phụ nữ mới được ban tặng. Nhưng, có phải một đứa trẻ chỉ cần ăn uống đủ đầy là sẽ lớn lên, sẽ phát triển toàn diện cả về thể chất và trí tuệ? Khả năng của con người, không phải là thứ năng lục tiềm ẩn được chôn giấu và cần tới một năng lượng kỳ vĩ siêu hình nào lôi kéo ra; mà là thứ được khai phá tạo lập mới, từ trạng thái chưa có gì, hoàn toàn như tờ giấy trắng. Nhiệm vụ của các bậc cha mẹ là kích thích đúng lúc, khơi gợi đúng lúc, khéo léo nuôi dưỡng niềm đam mê của con, để con có được những bước đệm tốt nhất bước vào tương lai. 2 Chặng đường giáo dục trẻ thơ mà tôi đã đi Ibuka Masaru Đến nay, tôi đã có trên 25 năm l|m việc liên quan đến giáo dục. Tất nhiên, trong lĩnh vực này tôi vẫn chỉ được coi là một người nghiệp dư. Nhưng chính vì thế, có những việc mà các nhà chuyên môn khó nhận ra thì đôi khi tôi lại nhìn thấy rất rõ ràng. Cứ thế, theo cách riêng của mình, tôi đã tiếp tục công việc nghiên cứu từ bấy giờ cho đến nay. Cuốn "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn" được xuất bản trước đó tập trung vào khả năng vô hạn mà trẻ sơ sinh có, là cuốn s{ch đầu tiên tóm tắt lại những luận thuyết về giáo dục của tôi. Tuy nhiên, nội dung cuốn sách mới chỉ đưa ra những vấn đề tại thời điểm năm Chiêu Hòa 46(1*). Sau này, cùng với sự phát hiển của y học như về sinh lý học đại não, năng lực tuyệt vời mà trẻ sơ sinh, trẻ nhũ nhi có c|ng được khẳng định chắc chắn. Quan điểm về giáo dục trẻ tuổi ấu thơ của tôi vì thế cũng có nhiều thay đổi. Thậm chí, bây giờ tôi cho rằng chính "thai gi{o" đóng vai trò quan trọng nhất trong quá trình giáo dục trẻ thơ. (*) Năm Chiêu Hòa 46: Tức năm 1971. 3 Gần đ}y, tôi có viết một số cuốn sách, và cứ mỗi lần viết, c{ch nghĩ về nội dung cần dạy cũng như thời kỳ nên bắt đầu dạy trẻ của tôi có vẻ thay đổi hoàn toàn. Tuy nhiên, dù có thay đổi gì thì chủ trương "tính c{ch v| nhân cách của trẻ phụ thuộc vào cách nuôi dạy" không những không suy giảm, m| c|ng được khẳng định mạnh mẽ hơn. Hi vọng rằng các bạn sẽ hiểu cho những suy nghĩ đó của tôi. (Trích Lời mở đầu khi xuất bản bản Aizo(*) năm 1991) (*) Bản Aizo là bản ghi những ý quan trọng của tác phẩm, thường được trình b|y đẹp và chắc chắn để lưu giữ và bảo quản được lâu. 4 MỤC LỤC Chặng đƣờng giáo dục trẻ thơ mà tôi đã đi ........................... 3 Thay lời mở đầu. ........................................................... 12 CHƢƠNG 1: MẸ THAY ĐỔI, CON CŨNG SẼ THAY ĐỔI "Trong thời kỳ khuôn mẫu/cha mẹ nên làm gì?" ................... 23 1.Người mẹ tốt là người luôn tràn đầy tình yêu thương và có ý chí mạnh mẽ rằng mình sẽ nuôi dạy con thành một đứa trẻ ngoan ..................................................................................23 2.Trước mẫu giáo là thời kỳ mà nhân cách và thái độ sống của người mẹ dễ "truyền thụ" sang con nhất .......................25 3.Người mẹ nên chuyên tâm vào việc nuôi dạy con cho đến khi con 2 tuổi........................................................................28 4. Giáo dục trẻ phải bắt đầu từ giây phút trẻ chào đời ..........32 5. "Bầu ngực" của mẹ là lớp học tuyệt vời nhất với đứa trẻ vừa mới chào đời .................................................................34 6. Trước 3 tuổi là thời kỳ để cha mẹ "nhồi ép" cho con ........35 7. "Nền tảng giáo dục" là khuôn mẫu cách sống hình thành từ thời ấu thơ ...........................................................................38 8. Nếu bỏ lỡ thời kỳ ấu thơ thì sau này bản thân đứa trẻ cố gắng bao nhiêu đi nữa cũng bộc lộ những khác biệt về "nền tảng giáo dục" ......................................................................40 9. Trẻ cảm nhận được nhiều hơn người lớn tưởng ..............43 5 10. Trước 3 tuổi, dạy dỗ nghiêm khắc đến đâu cũng không để lại ảnh hưởng xấu ................................................................45 11. Nếu ngày nào cũng mắng trẻ, sẽ dẫn đến nguy cơ trẻ "nhờn với việc bị mắng" .......................................................47 12. Bao bọc quá mức sẽ khiến trẻ không có ý chí ................49 13. Trong thời kỳ thơ ấu, đối xử với trẻ theo "kiểu trẻ con" là ngắt đi "mầm tự lập" trong trẻ ..............................................53 14. Bé vẫn hiểu lời người lớn nói dù chưa biết nói ...............55 15. Thái độ sống nghiêm chỉnh của cha mẹ là cách giáo dục tuyệt vời nhất cho con ..........................................................57 16. Vóc dáng đằng sau của cha mẹ nói hết cho trẻ về "hình dáng thực sự của cha mẹ" ...................................................59 17. Mẹ sợ gì con sợ đấy ......................................................61 18. Tâm lý "quen" với việc chăm sóc con của mẹ sẽ không tốt cho trẻ .................................................................................63 19. Nên phân chia rõ vai trò của cha và mẹ trong việc dạy dỗ trẻ ........................................................................................65 20. Cha mẹ để mất đi quyền uy của mình sẽ khiến đứa trẻ trở nên ích kỷ ............................................................................69 21. Nếu người cha không tham gia vào việc nuôi dạy con thì tính cộng đồng của trẻ sẽ không phát triển được .................71 22. Giáo dục kì vọng vào "thành công" sẽ không thể thành công.....................................................................................73 23. Đối với trẻ, thay vì "dạy" nên ưu tiên nhiều cho "cấm" ....75 6 24. Vai trò của người mẹ là lựa chọn cho con những kích thích tốt từ trong vô vàn kích thích của cuộc sống ................77 25. Không có sách giáo khoa về giáo dục trẻ thơ .................79 CHƢƠNG 2: TẠO CHO CON MÔI TRƯỜNG TỐT - ĐIỀU MÀ CHỈ NGƯỜI MẸ MỚI LÀM ĐƯỢC "Làm cách nào để phát huy hết khả năng mà trẻ có?" ............ 82 26. Dạy con đầu tốt chính là tạo môi trường tốt cho đứa con sau ......................................................................................82 27. Khi người anh đi mẫu giáo thì tạo điều kiện để dẫn đứa em theo cùng .......................................................................86 28. Trò chơi giữa những đứa trẻ với nhau giúp thúc đẩy sự trưởng thành về tâm hồn ở những khía cạnh mà mẹ không làm được .............................................................................88 29. Cha mẹ cãi nhau sẽ ảnh hưởng xấu đến tâm sinh lý của con cái .................................................................................90 30. Ghi âm giọng nói của mẹ cho con nghe cũng có tác dụng trong việc thắt chặt mối quan hệ mẹ con ..............................92 31. Không tạo ra ngoại lệ khi đặt ra các quy tắc trong cuộc sống cho trẻ .........................................................................94 32. Cho trẻ trải nghiệm để biết việc nào là không được làm cũng rất quan trọng ..............................................................96 33. Khi trẻ bắt đầu tập nói, trước tiên hãy dạy trẻ nói "cảm ơn" và "xin lỗi" ..........................................................................100 34. Không để tivi chi phối trẻ ..............................................102 7 35. Âm nhạc hay tranh vẽ cũng thế, không nên có quan niệm "cái dành cho trẻ con" ........................................................104 36. Trẻ con sẽ tự nhiên thích thú "những thứ từ lúc sinh ra đã có ở bên cạnh"...................................................................106 37. Những đứa trẻ ham tập bò thường có khả năng về ngôn ngữ ....................................................................................108 38. Trẻ sẽ dễ tiếp thu ngôn ngữ hơn nếu được dạy cả hai phía mắt nhìn và tai nghe ...................................................112 39. Nếu chờ biết tiếng mẹ để rồi mới dạy tiếng nước ngoài thì quá muộn...........................................................................113 40. Cho trẻ nghe các bài hát ru của nhiều nước giúp trẻ dễ tiếp thu khi học ngoại ngữ sau này .....................................117 41. Ở thời kỳ thơ ấu, nên cho trẻ nhại lại lời nói, còn ngữ pháp thì để sau đi học hãy quan tâm..................................119 42. Những hải nghiệm "hình như nghe ở đâu rồi" sẽ có tác dụng nâng cao khả năng ngoại ngữ sau này của trẻ ..........121 43. Xây dựng "ý thức hàng đầu" trong thời kỳ ấu thơ sẽ dạy trẻ thành "nhân vật hàng đầu" ............................................125 44. Chính trong thời kỳ ấu thơ mới càng cần cho trẻ xem những thứ "hạng nhất", tốt đẹp nhất ..................................127 45. Nên dẫn trẻ ra ngoài càng nhiều càng tốt .....................129 46. Mẹ nên tích cực đáp lại những tiếng ê a đầu đời của con ..........................................................................................131 47. Trong những trò chơi dân gian có những yếu tố nuôi dưỡng tinh thần tự lập ở trẻ ...............................................134 8 48. Nên dùng tốc độ tự nhiên khi cho con trẻ học ngoại ngữ ..........................................................................................136 49. Không tận dụng chiếu tatami của Nhật khi nuôi dạy trẻ là lãng phí báu vật .................................................................140 50. Sự thay đổi từ ngôn ngữ trẻ thơ sang ngôn ngữ người lớn có ý nghĩa trong việc thúc đẩy tính tự lực ở trẻ ..................142 51. Hoạt động chân tay cũng có tác dụng giúp đầu óc hoạt bát hơn ....................................................................................144 52. Trẻ em không phải là kiểu "dạy và nuôi lớn" mà là "nhớ và lớn khôn" ...........................................................................147 CHƢƠNG 3: NIỀM ĐAM MÊ SẼ GIÚP TRẺ THÀNH CÔNG "Quyết tâm ngay từ đầu - bí quyết nuôi con tốt!"................ 152 53. "Thời kỳ nhồi ép" và "thời kỳ bày tỏ ý thích" sẽ dần thay thế nhau.............................................................................152 54. Ngay trong "thời kỳ nhồi ép" cũng manh nha xuất hiện mầm non của tính hiếu kỳ ..................................................154 55. Khi trẻ đang hứng thú không nên làm gián đoạn ..........156 56. Đối với trẻ nhỏ, nên cho chơi những đồ chơi có tính khuôn mẫu ...................................................................................157 57. Cửa kéo bằng giấy (*) bị rách cũng mang lại hứng thú cho trẻ ......................................................................................159 (*) Nhà kiểu Nhật thường dùng loại cửa kéo không có khóa, bằng giấy để ngăn cách giữa các phòng. 9 58. Hứng thú được kích thích khéo léo sẽ thành nguồn động lực học hỏi .........................................................................161 59. Biết khéo léo kích thích hứng thú có liên quan đến sự khéo léo trong cách nuôi dạy .............................................164 60. Từ "ghét" nảy sinh từ những câu nói thiếu trách nhiệm của cha mẹ ........................................................................166 61. "Mệnh lệnh" là thứ tối kỵ khi dạy trẻ .............................168 62. Cha mẹ nên bày tỏ sự vui mừng với những việc trẻ làm được thay vì đánh giá ........................................................170 63. Đôi khi, để lôi kéo hứng thú ở trẻ, cha mẹ cũng cần phải "giả vờ" ..............................................................................173 64. "Cùng học" với mẹ sẽ làm tăng hứng thú ở trẻ .............175 65. Những thứ mà trẻ có hứng thú, người mẹ cũng nên thể hiện sự quan tâm ...............................................................178 66. Để "bị đói" trẻ mới tự mình học hỏi được .....................179 67. Không cho trẻ trải nghiệm cảm giác "không có được thứ mình muốn" sẽ biến trẻ trở thành "ông hoàng" không có khát vọng gì ...............................................................................183 10 68. Cha mẹ làm ngơ trước những câu hỏi "tại sao" sẽ làm mất đi tính hiếu kỳ của trẻ .........................................................185 69. Ép con những thứ con không thích sẽ nảy sinh sự sai lệch trong tính cách của con ......................................................187 70. Dù còn rất nhỏ, nhưng nếu được giao cho một chương trình thì trẻ cũng sẽ nhận ra những thứ cần thiết ................190 71. Trong việc học hỏi, không phải lúc nào cũng cần "nghiêm túc" ....................................................................................192 72. Trẻ có thể hiểu được những khái niệm trừu tượng nếu cho trẻ tham gia cùng ........................................................196 73. Những đồ chơi không "mở rộng" ra được sẽ không giúp phát huy trí tuệ của trẻ .......................................................198 74. Suy nghĩ cách xử lý một trò chơi là việc của con, không phải của cha mẹ ................................................................200 75. Không có khái niệm ưu điểm và nhược điểm trong những việc gây hứng thú cho trẻ ...................................................203 76. Bản chất của việc giáo dục trẻ sơ sinh là "vượt ra khỏi những định kiến có sẵn" ....................................................205 PHẦN KẾT ................................................................ 208 Khả năng giáo dục trẻ từ 0 tuổi là vô tận .......................... 211 11 Thay lời mở đầu Từ 3 tuổi cũng là quá muộn. Quan điểm "Chờ đến mẫu giáo thì đã muộn" là chính xác. Năm 1971, cuốn "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn" được xuất bản. Nội dung chủ yếu đề cập đến khả năng v| nhân cách của con người không phải vốn dĩ có sẵn từ lúc mới sinh ra, mà phụ thuộc vào cách nuôi dạy trong ba năm đầu đời. Chính vì thế, có rất nhiều ví dụ thực tế cho thấy giáo dục đúng c{ch trong giai đoạn này sẽ phát huy tối đa khả năng vô hạn mà trẻ sơ sinh có. S{ch đã nhận được sự đ{nh gi{ cao từ nhiều phương diện, đặc biệt là phản hồi tích cực từ các bà mẹ đang nuôi dạy con nhỏ. Dù cuốn sách còn nhiều hạn chế, nhưng c{c mẹ đã hiểu đúng bản chất những điều tôi muốn truyền đạt, và áp dụng vào thực tế nuôi dạy con của mình, đồng thời đạt được những th|nh công đ{ng mừng. Hơn nữa, có nhiều bà mẹ còn hồi tưởng lại môi trường giáo dục của mình ngày trước, hay của những đứa con đã trưởng thành và nói cho tôi những ví dụ quý giá có thực về những quan điểm tôi đưa ra. Trong cuốn sách này tôi sẽ lần lượt giới thiệu với bạn về những ví dụ thực tế đó. Ngo|i ra, điều làm tôi hạnh phúc 12 hơn l| cuốn sách không chỉ dừng lại trong phạm vi nước Nhật mà lan rộng ra nhiều nước trên thế giới. Đầu tiên, phải kể đến là ở Anh, tiếp theo là Mỹ đều lần lượt xuất bản các bản dịch lấy nguyên tiêu đề "Kindergarten is too late" - "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn". Sau nữa, ở c{c nước phát triển đã từng lấy Nhật Bản làm hình mẫu để l|m theo như Ý, Đức, T}y Ban Nha, cũng đều lần lượt xuất bản các bản dịch của cuốn sách. Tôi cũng rất bất ngờ vì tác phẩm của mình được nhiều chuyên gia, học giả nước ngo|i đón nhận v| đ{nh gi{ cao còn hơn cả trên đất Nhật. Năm 1979, nhờ cuốn s{ch được biết đến rộng rãi, tôi đã được mời tới diễn thuyết về giáo dục trẻ sơ sinh tại Hội thảo giáo viên khoa học toàn quốc tổ chức tại Mỹ. Lúc bấy giờ, điều tôi không ngờ nhất là có nhiều dữ liệu khẳng định quan điểm của tôi l| đúng, v| đồng thời được chuyển đến cho tôi. Đối với một người không có kinh nghiệm giáo dục trực tiếp như tôi, việc được các nhà kỹ thuật, các nhà kinh doanh ủng hộ như vậy thật không có gì quý giá bằng. Thông qua nhiều báo cáo thực tế cũng như việc nhận được sự ủng hộ lớn từ các bà mẹ đang có con nhỏ, cho đến các nhà chuyên môn ở nước ngo|i, tôi đã được tiếp thêm niềm tin chắc chắn rằng quan điểm của mình l| đúng đắn, chủ trương của mình l| đúng đắn, không sai lầm. 13 Nói gì đến mẫu giáo, từ 3 tuổi mới bắt đầu dạy trẻ cũng đã muộn rồi Tất nhiên, về cơ bản quan điểm của tôi bây giờ so với khi viết "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn" không có gì thay đổi. Tuy nhiên, từ bấy đến nay cũng đã 8 năm trôi qua. Từ những dẫn chứng thực tế của các bà mẹ đã đọc và áp dụng phản hồi lại trong suốt 8 năm qua, cũng như những điều tôi muốn truyền đạt lại vẫn còn chất cao như núi, đã thôi thúc tôi cầm bút viết cuốn sách tiếp theo n|y. Trong đó, sẽ có một số phần nội dung được phát triển rộng v| s}u hơn, một số khác thì có sự thay đổi về điểm nhấn. Điểm quan trọng nhất mà tôi muốn nói trong cuốn sách lần này chính l| "Nói gì đến mẫu giáo, từ 3 tuổi mới bắt đầu dạy trẻ cũng đã muộn rồi". Ví dụ, trong lần đầu tiên gặp gỡ, thầy Suzuki Shinichi - người thầy nổi tiếng với ph{t minh "Phương ph{p Suzuki"(*) - người thường đưa ra cho tôi những tư liệu và gợi ý quan trọng trong quan điểm giáo dục có nói rằng, khoảng 4-5 tuổi l| giai đoạn thích hợp nhất để bắt đầu học violin. (*) Phương pháp Suzuki: Phương ph{p đ|o tạo về âm nhạc từ bé đo gi{o sư người Nhật Suzuki Shihichi phát minh. Chủ trương của phương ph{p Suzuki là "nếu có phương ph{p đúng thì tất cả các em nhỏ bình thưởng đều có thể trở thành những t|i năng }m nhạc". 14 Theo những quan điểm vốn vẫn nghĩ, tôi đề nghị thầy thử hạ độ tuổi bắt đầu xuống. Chính thầy cũng để ý thấy, những em lớn rồi mới bắt đầu học thì vẫn nhớ được bài, nhưng có sự chênh lệch rất lớn về tốc độ, tiến bộ. Do đó, thầy cũng đã thử hạ độ tuổi nhập học xuống dần, thì thấy không chỉ 3 tuổi, mà từ 2 tuổi đã có thể bắt đầu học được rồi. Kết quả thực tế cũng cho thấy, càng bắt đầu sớm thì kết quả lại càng tốt hơn. Ngoài ra, có một ví dụ thế này. Nhà nọ có hai anh em trai. Người anh khoảng 3 tuổi thì bắt đầu học tiếng Anh. Cậu em chỉ hàng ngày ngồi bên cạnh nghe lỏm và nhìn theo khi anh nghe băng hoặc học thẻ. Nhưng khi cậu em lên 3 được cho đi học chính thức một thời gian ngắn thì tiến bộ rất nhanh, chẳng mấy chốc đã đuổi kịp trình độ của anh mình. Thậm chí, có nhà cô em mới 1 năm 2 th{ng tuổi, hàng ngày ngồi trong lòng mẹ nhìn theo anh học bài, thế mà 7 th{ng sau bé đột nhiên nói được tiếng Anh với phát âm rất chuẩn. Con người chào đời sớm hơn lo|i khỉ khoảng 10 tháng tuổi. Nói theo các nhà nhân loại học thì, vì con người đứng thẳng v| đi lại bằng hai chân nên không thể mang thai lâu hơn được. Quả thật, c{c lo|i động vật khác vừa sinh ra đã có thể đứng lên v| đi được rồi. 15 Nhưng cũng chính vì thế, c{c lo|i động vật khác khi sinh ra bộ não hầu như đã gần hoàn thiện, còn bộ não con người lúc mới sinh thì gần như l| tờ giấy trắng. Quan điểm "Cách giáo dục cho đến năm 3 tuổi cực kỳ quan trọng" mà tôi nêu ra ở cuốn trước(*) cũng một phần vì lý do này. Chính vì lúc sinh ra não em bé như tờ giấy trắng cho nên chờ đến 3 tuổi mới bắt đầu dạy bé thì đúng là quá muộn. Thậm chí đúng ra l| "bắt đầu dạy dỗ sớm chừng nào hay chừng nấy". (*) Cuốn "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn". 16 "Thời kỳ khuôn mẫu" quyết định con người Bắt đầu càng sớm càng tốt nhưng không có nghĩa l| nội dung đ{ng lẽ dạy cho bé 4 - 5 tuổi thì đem dạy luôn cho bé 1 - 2 tuổi. Cha mẹ cần phân biệt rõ cách dạy dỗ từ sau khi bé 4 tuổi, với cách dạy dỗ khi bé 0-2 tuổi. Về điểm này, suy nghĩ của tôi rõ r|ng hơn trước đ}y rất nhiều. Giai đoạn thứ nhất, từ khi bé 0 tuổi, là thời kỳ bé chưa phản kháng gì, cứ lặp đi lặp lại nhiều lần cho bé nhớ là được. Giai đoạn thứ hai, từ khi bé 3 - 4 tuổi, l| khi bé đã biết bày tỏ sở thích của mình. Thời kỳ này, cần phải làm cho bé cảm thấy thuyết phục thì bé mới nghe theo. Theo tôi, giai đoạn thứ nhất vô cùng quan trọng, tôi gọi đ}y l| "thời kỳ khuôn mẫu", "tuổi khuôn mẫu". Ở thời kỳ này, cách mà bộ não các bé tiếp nhận thông tin hơi kh{c so với các thời kỳ khác. Ví dụ, nhanh thì 3 - 4 tháng tuổi; chậm thì 5 - 6 tháng tuổi là các bé bắt đầu biết "lạ" - biết phân biệt được khuôn mặt của mẹ với người khác v| khóc khi người lạ bế. Thoạt nhìn, chắc chúng ta đều nghĩ đ}y chỉ là một h|nh động rất đơn giản, nhưng thử cho máy tính thực hiện cùng một yêu cầu như thế sẽ thấy, phải là loại máy vô cùng tân tiến và phải tốn đến vài tỉ yên(*) mới l|m được thao tác này. Lý do em bé có thể nhận biết được (*) 1 tỉ yên tương đương khoảng 21 tỉ VND 17 chỉ trong khoảnh khắc như vậy, là vì em bé không phân tích ra từng chi tiết của khuôn mặt để ghi nhớ, mà ghi nhớ tổng thể cả gương mặt mẹ, rồi khắc nguyên trong đầu khuôn mẫu gương mặt của mẹ. Cách nắm bắt thông tin này gọi là "nhận thức khuôn mẫu". Ở các em bé, khả năng n|y ph{t triển một c{ch vượt trội, đó l| lý do vì sao tôi đặt tên cho thời kỳ n|y như vậy. Nói cách khác, sở dĩ chúng ta ai cũng có thể nói được tiếng Việt là vì từ lúc sinh ra h|ng ng|y đã được nghe lặp đi lặp lại quen tai, v| đối với các kích thích lặp đi lặp lại từ lúc 0 tuổi này, các tuyến của tế b|o não đã ghi nhận thành một khuôn mẫu. Nhờ đó bộ não tiếp nhận nó một cách tự nhiên dễ d|ng, không công kích, không khó khăn. Những thông tin được khắc v|o đầu theo kiểu khuôn mẫu trong thời kỳ khuôn mẫu này, không phải là do thấy hợp logic, hay do học thuộc lòng mà nhớ. Nó giống như khi chúng ta nói tiếng Việt vậy, đ}u cần phải cứ mỗi lần nói lại lục lại ngữ ph{p để xem nói có đúng không. Nhớ được là vì cấu tạo của chính bộ não đã được thiết lập để nhớ vậy thôi. Xét theo nghĩa đó, có thể nói khả năng n|y gần như l| tố chất, hoặc l| t|i năng cũng được. Nói đó là tố chất hoặc t|i năng thì mọi người thường có xu hướng nghĩ ngay đến những thứ sinh ra vốn có sẵn. Nhưng thực ra nếu hiểu đúng l| nó được hình thành từ 0 tuổi trong thời kỳ khuôn mẫu, thì tôi nghĩ không qu{ khi nói cách giáo dục trẻ trong thời kỳ này vô cùng quan trọng. 18 Các phương pháp giáo dục trẻ sơ sinh và nuôi dạy trẻ từ trước đến nay không nuôi dạy "con người" Tôi có một mối hoài nghi rất lớn với cái gọi là nuôi dạy trẻ và giáo dục trẻ sơ sinh vốn vẫn có từ trước tới nay. Là bởi vì tôi thấy giáo dục hiện nay ngoại trừ một số nội dung ít ỏi, vẫn bị chi phối bởi quan niệm nuôi trẻ là nuôi một đứa trẻ với nghĩa thiên nhiều về mặt y học và sinh lý học. Còn giáo dục trẻ sơ sinh, gi{o dục sớm thì chỉ đơn thuần là dạy trước cho các bé 4 - 5 tuổi những điều m| đ{ng lẽ khi đi học mới được học. Liên quan đến việc nuôi trẻ, nếu sự phát triển về mặt tinh thần và trí tuệ của trẻ đi cùng với sự phát triển về thể chất v| sinh lý thì coi như không có gì để bàn cãi ở đ}y. Vấn đề là trong cách dạy từ xưa đến nay, nói thẳng ra vẫn còn kiểu suy nghĩ phiến diện như "trẻ con l|m gì đã có tinh thần", "l|m gì đã có cảm xúc", "l|m gì đã có trí tuệ". Nhưng nếu sau khi trẻ ch|o đời rồi mà cha mẹ cứ nghĩ đầu tiên tập trung cho bé mau lớn, mau tăng c}n đã, chờ cho bé lớn chút rồi mới tập trung phát triển trí não thì xin thưa l| qu{ muộn. Giờ đ}y, điều quan trọng nhất mà tôi muốn mọi người hiểu rõ đó l|, ngay sau khi bé ch|o đời, sự phát triển của bộ 19 não bao gồm tinh thần, trí tuệ và sự phát triển về thể chất phải đồng thời được xem trọng để bồi dưỡng như nhau. C{c phương ph{p gi{o dục trẻ sơ sinh từ trước tới nay, theo nghĩa đó, mới chỉ là sự kéo dài việc nuôi lớn trẻ mà thôi. Giai đoạn từ 0 đến 2 - 3 tuổi là thời kỳ bộ não của các bé vô cùng đặc biệt. Vậy m| người lớn không chú ý đến điều đó, lại chỉ đơn thuần hạ độ tuổi xuống rồi tùy tiện đem kiến thức đ{ng lẽ sau này các em vào cấp 1, cấp 2 học để dạy các bé. Tôi không đồng tình với cách giáo dục hiện nay, chỉ mải chạy theo cái gọi l| "đ|o tạo nh}n t|i", ''đ|o tạo thiên tài", mà không hề chú trọng dạy tính "con người" cho con trẻ. Phương ph{p gi{o dục tôi đưa ra đ}y sẽ giải quyết được những điểm còn bất cập nêu trên, mà cách làm đúng không có gì khó và to tát cả. Thậm chí, nó còn rất hợp lý và đem lại hiệu quả cao. Những việc m| đối với một người ở độ tuổi như tôi, phải lặp đi lặp lại hàng ngàn hàng vạn lần mới nhớ, thì người mẹ chỉ cần để ý một chút khi con 0 tuổi là các con có thể nhớ được dễ dàng. 20 Giáo dục giai đoạn khuôn mẫu chỉ có mẹ mới làm được Đến đ}y chắc Các bạn đã hiểu, từ 3 tuổi mới tính chuyện dạy con là quá muộn, mà phải bắt đầu ngay từ giai đoạn khuôn mẫu. Vấn đề còn lại là ai và phải làm những gì để mang lại khuôn mẫu cho c{c bé đang trong giai đoạn này? Ở đ}y, tôi sẽ chỉ nêu ra những điều cực kỳ cơ bản nhất cho các bạn hiểu. Đầu tiên, đối với câu hỏi "Ai?". Câu trả lời là áp dụng phương ph{p nhận thức khuôn mẫu đối với các bé trong giai đoạn khuôn mẫu n|y đương nhiên ngo|i mẹ ra không ai có khả năng l|m được cả. Giai đoạn từ 0 đến 1 - 2 tuổi là giai đoạn phát triển về sinh lý và thể chất, do đó, không nên để bé phải xa vòng tay của mẹ. Hơn nữa, khi áp dụng phương ph{p nhận thức khuôn mẫu cho thời kỳ n|y đòi hỏi phải kiên trì lặp đi lặp lại nhiều lần. Chỉ có duy nhất mẹ là người có thể bất cứ lúc nào, bất cứ nơi đ}u, không ch{n nản, thường xuyên lặp đi lặp lại một việc để dạy cho bé với tất cả tình yêu thương con s}u sắc. Nghe vậy cứ tưởng l| chúng ta đòi hỏi ở người mẹ một c{i gì đó cao siêu lắm. Thực ra không phải vậy. Việc áp dụng hiệu quả của phương pháp giáo dục nhận thức khuôn 21 mẫu trong thời kỳ khuôn mẫu không gây chút khó nhọc gì cho các bé. Trong thời kỳ này, các bé rất thích những việc tương tự nhau v| thường đòi bố mẹ lặp lại nhiều lần. Chừng n|o c{c bé còn chưa ch{n với việc lặp đi lặp lại thì chắc chắn những gì được cho là khuôn mẫu sẽ đều được bé khắc ghi mạnh mẽ v|o trong đầu. Cuối cùng, đối với câu hỏi "L|m c{i gì, như thế nào?". Điều n|y thì tùy c{ch nghĩ của từng bà mẹ. Tôi chỉ muốn nói một điều, các khuôn mẫu nên đem dạy cho bé không chỉ giới hạn tiếng Anh hay âm nhạc. Theo tôi, nên chú trọng dạy khuôn mẫu cho con về những quy tắc cuộc sống cơ bản cần biết, về cách ứng xử... Bởi nếu bạn nuôi dạy trẻ lớn lên không chỉ biết có bản thân mình, mà còn biết quan t}m đến người khác, thì tôi nghĩ, lúc đó chắc chắn con sẽ có thể sống một cuộc đời nhiều niềm vui v| đầy ý nghĩa. Cuối cùng, từ đ{y lòng, tôi xin gửi lời cảm ơn s}u sắc tới những người mẹ đã hiểu được tâm ý của tôi, cảm ơn c{c mẹ đã gửi cho tôi những ghi chép thực tế về quá trình trưởng thành của các con; cảm ơn c{c t{c giả của nhiều tài liệu tôi đã tham khảo; cảm ơn c{c nh| nghiên cứu đã trò chuyện với tôi một cách cởi mở trên bài thảo luận của tạp chí "Khai phá tiềm năng trẻ nhỏ", và chia sẻ cho tôi những nghiên cứu và kinh nghiệm quý giá. Xin cảm ơn c{c vị rất nhiều! 2/11/1978, Ibuka Masaru 22 Chương 1 MẸ THAY ĐỔI, CON CŨNG SẼ THAY ĐỔl "Trong thời kỳ khuôn mẫu/cha mẹ nên làm gì?" 1. Người mẹ tốt là người luôn tràn đầy tình yêu thương và có ý chí mạnh mẽ rằng mình sẽ nuôi dạy con thành một đứa trẻ ngoan Chúng ta khi đ{nh gi{ sự vật, sự việc thường dùng "tốt", "xấu". Với âm nhạc, tranh ảnh, hay các chương trình ti vi cũng thế, mọi người thường hay đ{nh giá "tốt nhỉ", "chán nhỉ". Tuy nhiên, đ}y chẳng qua chỉ l| c{ch đ{nh gi{ mang tính chủ quan. Bởi vì, nhiều khi đối với người này là một bản nhạc hay, nhưng đối với người khác lại nghe rất dở. Đ{nh gi{ thế n|o l| "người mẹ tốt", "đứa con ngoan" cũng vậy. Không phải tất cả đều có chung một giá trị sống giống nhau, nên thật khó m| xét đo{n được ngay thế nào là tốt, thế nào là không tốt. Những người đi nước ngoài lâu mới về Nhật đều chung một nhận xét là, trẻ con Nhật dạo này không có ý thức đạo đức xã hội gì cả. Nghe "đạo đức xã hội" có vẻ như kiểu từ ngữ mà các nhà lý luận học hay dùng, nhưng ý tôi muốn nói trẻ con bây giờ ở nơi công cộng làm phiền người khác mà cứ như không ấy. Ví dụ điển hình như khi đi t|u 23 điện, thường xuyên bắt gặp nhiều đứa trẻ không chịu xếp hàng mà chen ngang tranh chỗ, trên tàu thản nhiên làm bẩn quần áo của người bên cạnh. Thông thường, người ta sẽ phê bình các bà mẹ dễ dàng tha thứ cho những việc ấy của con. Trong những trường hợp thế này, chỉ đối với vấn đề cách dạy dỗ thì việc đ{nh gi{ "tốt" hay "không tốt" chưa t{ch biệt rõ r|ng đến mức đó. Nhưng nếu thử hỏi lại, thế n|o l| đứa trẻ ngoan, chắc chắn mỗi người lại có một câu trả lời khác nhau. Cũng tương tự như khi hỏi, thế nào là một bà mẹ tốt, có thể vạn người thì vạn câu trả lời kh{c nhau. Nhưng theo tôi, tiêu chuẩn đ{nh gi{ thế n|o l| người mẹ "tốt" hay "không tốt" có thể thống nhất được. Người mẹ tốt l| người luôn tr|n đầy tình yêu thương và có ý chí mạnh mẽ rằng mình sẽ nuôi dạy con thành một đứa trẻ ngoan. Mỗi người có c{ch định nghĩa đứa trẻ ngoan khác nhau, nhưng trước hết bản th}n người mẹ phải có mong muốn nuôi con th|nh đứa trẻ ngoan. Tôi nghĩ không quá khi nói rằng, một người mẹ mà không hề có mong muốn sẽ dạy dỗ con thành một người tốt thì không xứng đ{ng l|m mẹ. Việc bé có trở th|nh "đứa trẻ ngoan" hay không phụ thuộc vào cách cha mẹ dạy dỗ bé trong ba năm đầu đời, khi mà cha mẹ còn tự do kiểm so{t được con mình. 24 Nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ - tiến sĩ Bruner(*) có định nghĩa, người mẹ tốt l| người có thể tạo ra những phương thức giao tiếp trước cả ngôn ngữ, và nhờ v|o đó thúc đẩy trò chuyện cũng như chơi đùa cùng với trẻ. Nói lại theo cách của tôi thì cha mẹ tốt l| người luôn ý thức dành thời gian cho con, để nuôi dạy con thành một đứa trẻ tốt trong giai đoạn khuôn mẫu. Mọi người thường nói "không có cha mẹ trẻ con cũng tự lớn". Nhưng "tự lớn lên" v| "được nuôi lớn khôn" là rất khác nhau. Thời đại ngày nay lại có câu "dù có cha mẹ con cái vẫn lớn lên", tuy nhiên, nếu người mẹ không dành tình yêu thương cho con, không có ý chí mạnh mẽ sẽ nuôi dưỡng con thành một người tốt, thì cũng không thể nào nuôi dạy con thành một đứa trẻ ngoan được. 2. Trước mẫu giáo là thời kỳ mà nhân cách và thái độ sống của người mẹ dễ "truyền thụ" sang con nhất "Trẻ là tấm gương phản chiếu hình ảnh của mẹ". Nhìn những việc đứa trẻ làm sẽ suy ra được nhân cách của người mẹ. Cách dạy dỗ và chỉ bảo của mẹ trong giai đoạn ấu thơ có ảnh hưởng lớn hơn chúng ta tưởng. C{c b{c sĩ khoa nhi có kể, họ thường vừa quan sát các bà mẹ và con vừa viết (*) Jerome Bruner là một nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ, đã có những đóng góp đ{ng kể trong ngành tâm lý học nhận thức và tâm lý học giáo dục. 25 đơn thuốc. Những b{c sĩ có kinh nghiệm chỉ cần nhìn thoáng qua một nhóm trẻ trong phòng chờ cũng biết được mẹ của bé là ai. Về việc n|y, tôi cũng được nghe một câu chuyện khác khá thú vị của anh Doi Yoshiko, một người đã quan t}m đến giáo dục trẻ tuổi ấu thơ trong nhiều năm liền. Bản thân anh Doi, cũng quản lý một nhà trẻ, và có khoảng 5.000 em đã tốt nghiệp trường của anh. Trường anh Doi đã từng áp dụng ba c{ch sau để tuyển chọn học sinh. Cách thứ nhất, cả phụ huynh và trẻ làm bài kiểm tra; cách thứ hai, xếp hàng theo thứ tự nộp đơn; c{ch thứ ba, bốc thăm ngẫu nhiên. Sở dĩ có tận ba cách xét chọn này là vì, ban đầu trường áp dụng cách thứ nhất, nhưng có nhiều trường hợp trẻ không trúng tuyển do phụ huynh bị trượt đầu vào, thành ra nhiều phụ huynh yêu cầu không làm cách này nữa, vì khiến họ bị mất uy với con. Khi chuyển sang áp dụng cách thứ hai thì lại xảy ra tình trạng nhiều nhà thức đến tận khuya để xếp hàng chờ nộp đơn. Cực chẳng đã, trường đ|nh chọn cách thứ ba là bốc thăm ngẫu nhiên để chọn học sinh đầu vào. Điều thú vị là các em học sinh khi nhập học theo các cách khác nhau sẽ có những điểm khác nhau. Anh Doi cho biết, lứa học sinh tuyển chọn theo c{ch đầu l| ưu tú nhất, lứa tuyển chọn theo cách ba thì có nhiều em nghịch ngợm hơn. H|ng năm, trường của anh Doi có gần 300 em tốt 26 nghiệp, trong đó, những em được tuyển chọn theo cách thứ nhất thì cứ một đợt lại có khoảng 40-50 em đậu vào những trường đại học tốp đầu. Tính ra thì một nửa số bé tốt nghiệp là bé trai, và gần như 1/3 số bé tốt nghiệp sau n|y đậu vào c{c trường đại học tốp đầu. Trong khi đó, với lứa học sinh tuyển chọn theo cách thứ hai và thứ ba thì tỉ lệ náy có xu hướng giảm rõ rệt. Những thông số trên đã phản ánh chân thực câu nói "trẻ là tấm gương phản chiếu hình ảnh của mẹ". Các bạn đừng hiểu lầm ý tôi là những em đậu v|o trường giỏi mới ưu tú, còn những em đậu v|o c{c trường khác thì không. Cũng không phải muốn con sau n|y v|o được trường Todai(*) thì cha mẹ cần phải dạy chữ cho con từ trước khi đi mẫu gi{o. Điều quan trọng tôi muốn nhấn mạnh ở đ}y l|, c{ch người mẹ dạy con trong những năm đầu đời trước khi đi mẫu giáo có vai trò cực kỳ quan trọng, liên quan tới cả công cuộc thi cử v|o đại học sau này của con. "Cha nào con nấy". Chính th{i độ sống và nhân cách của người mẹ sẽ quyết định tương lai sau n|y của đứa trẻ, do đó, người mẹ phải có trách nhiệm rất lớn trong quá trình nuôi dạy con. (*) Todai: Đại học Tokyo, trường đại học h|ng đầu của Nhật và thuộc top 10 của thế giới. 27 3. Người mẹ nên chuyên tâm vào việc nuôi dạy con cho đến khi con 2 tuổi Khi hỏi các bà mẹ trẻ mới sinh con dạo gần đ}y rằng tại sao các chị lại sinh con, tôi thường nhận được những câu trả lời rất vô trách nhiệm kiểu như "vì một gia đình thì cần có trẻ con", hay "vì chồng tôi muốn có con". Đôi khi còn có bà mẹ vô trách nhiệm hơn, coi con c{i như món đồ chơi, trả lời "vì nhàm chán nên muốn có con". Ngược lại, khi hỏi tại sao lại không sinh con, thì cũng có những câu trả lời kiểu chỉ nghĩ đến bản thân mình như "vì muốn chuyên tâm cho công việc", "vì cuộc sống khó khăn", "vì sợ có con thì mình không l|m được gì nữa". Ngay cả trên chương trình "Lẽ sống của phụ nữ" của đ|i NHK(*), trong số 50 người tham gia mà không có lấy một người trả lời "lẽ sống của tôi là nuôi dạy con c{i nên người". Đúng l| phụ nữ đi l|m nếu kết hôn xong sẽ phải gánh vác tận ba vai trò: công việc, nuôi con, việc nhà. Cho nên không có gì khó hiểu khi họ do dự trong việc sinh con. Tuy nhiên, đối với người phụ nữ, trên đời này liệu còn có việc nào quan trọng hơn việc chăm sóc cho con c{i không? Trong cuốn "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn" tôi cũng có giới thiệu về những quan điểm của thầy Suzuki Shinichi, người nổi tiếng với lớp học t|i năng violin nhỏ tuổi, hay còn (*) Đ|i Truyền hình Trung ương của Nhật. 28 gọi l| người phát minh ra phương ph{p Suzuki gây sự chú ý của mọi người trên thế giới. Với những người lấy cớ bận rộn nên không chăm sóc chu đ{o cho con c{i, thầy bảo rằng, "trên thế gian này liệu còn có việc gì quan trọng hơn việc chăm sóc con c{i nên người nữa chứ? Nếu có việc đó, tại sao còn quyết định sinh con? Một khi đã muốn sinh con thì trước hết hãy giải quyết cho những cái bận rộn đó đi; mất 50 năm, 60 năm cũng hãy l|m cho xong đã rồi hẵng sinh con ra trên đời". Không biết những người trả lời, "vì nhàm chán nên có con cho vui", hoặc là "muốn tập trung cho công việc nên không sinh con" sẽ trả lời thế nào khi nghe những lời tâm huyết này của thầy Suzuki? Một bà mẹ vừa đi l|m vừa nuôi con nhưng vẫn đảm đương tốt cả ba vai trò: công việc, chăm con, việc nhà - nhà phê bình Akiyama Chieko cho biết, phụ nữ mà không coi việc chăm con l| mục đích sống thì chỉ đ{ng xem như một kẻ lười biếng mà thôi. Hồi đó, để có thể vừa nuôi con vừa đi l|m, cô Akiyama đã chuyển đến gần nhà mẹ đẻ, nói cho mẹ phương ch}m nuôi con của mình, rồi nhờ mẹ trông con hộ, để cô có thể yên t}m đi l|m, không phải về nhà giữa chừng mà vẫn biết được tình trạng của con. Chính vì coi việc nuôi dạy con cái là một trong những mục đích sống lớn trong đời, nên nó đã th|nh động lực giúp cô có thể hoàn thành tốt cả hai vai trò trong gia đình v| ngoài xã hội. Từ kinh nghiệm của bản thân, cô Akiyama khuyên người phụ nữ nếu có điều kiện nên chuyên tâm vào 29 việc chăm sóc con c{i. Cô cho biết, "khi bạn nuôi con, bạn sẽ thành một người vô cùng thú vị, chỉ cần để ý chút là bạn vừa có thể thành một cô giáo, một chuyên gia dinh dưỡng, và kể cả thành một nhà thiết kế". Bản th}n tôi cũng chung quan điểm l| người mẹ nên tập trung vào việc nuôi con cho đến khi bé được 2 tuổi. Điều này sẽ tốt cho quá trình phát triển của con hơn. Bởi vì, trong giai đoạn khuôn mẫu, chỉ có mẹ mới có thể dạy con tốt nhất và mang lại những kích thích tốt nhất cho sự phát triển của bé. Mọi người thường nói vượt cạn là thời khắc gian nan nhất của người phụ nữ. Nhưng theo tôi, chính sau khi sinh con ra, trọng trách của người phụ nữ mới lớn hơn nữa. Dù bạn có l| chuyên gia gì đi nữa, nhưng nếu ngay cả việc chăm con cũng không tốt thì không thể coi là thành công. Con người khác với động vật ở chỗ khi sinh ra vẫn đang ở trạng th{i chưa ho|n thiện. Lúc mới sinh, chúng ta ho|n to|n chưa biết gì, ngay cả việc đi lại như động vật cũng không thể. Do đó, lo|i vật sinh ra dù không được chăm sóc vẫn có thể tồn tại được, nhưng con người thì không thể nếu thiếu đi b|n tay chăm sóc của mẹ. Lý do tôi nói người mẹ nên tập trung v|o nuôi con cho đến khi con được 2 tuổi cũng l| vì để có thể chăm sóc cho đứa trẻ từ trạng thái non nớt cho đến khi cơ thể được hoàn thiện hơn. V| cũng lúc đó mới có thể nói l| "tôi đã sinh con xong" được. 30 Tôi không phải là phụ nữ nên không hiểu hết được nỗi gian khó khi sinh nở, tuy nhiên, nếu đã chịu nhiều đau đớn như thế để sinh con thì phải cố nuôi dạy con th|nh người mới không mất đi ý nghĩa của sự hi sinh đó. Trên đời này có không ít người chỉ muốn tự do, vui vẻ tận hưởng cuộc sống của mình, lúc n|o cũng nghĩ có con thì coi như sự nghiệp chấm dứt. Nhưng thử hỏi, trên đời này còn việc gì vui và ý nghĩa hơn việc nuôi dạy con cái? Thật may, vì em bé sinh ra với trạng th{i chưa ho|n thiện nên người mẹ n|o cũng vừa có thể trở th|nh nhà giáo dục, nh| dinh dưỡng, nh| thiết kế, lại vừa có thể trở th|nh một b{c sĩ, hay một nh| tôn gi{o. V| cũng chính nhờ người mẹ một mình sắm nhiều vai như thế m| những đứa trẻ được lớn khôn, trở th|nh những con người t|i giỏi. Do đó, nếu để lỡ thời gian v|ng quý gi{ n|y, phó mặc việc chăm con cho người kh{c, thì quả thật đó l| người mẹ lười nh{c, vô tr{ch nhiệm. Hơn nữa, em bé c|ng lớn c|ng trở th|nh sự hiện diện không hề đơn giản, v| mang lại niềm vui cho người mẹ của mình, giúp mẹ không cảm thấy nh|m ch{n khi chăm sóc con. Khi hiểu được rằng c{ch nuôi dạy trong thời kỳ trước 2 tuổi sẽ phần n|o quyết định tương lai của đứa tre, tôi nghĩ c{c bạn sẽ thấy mong muốn người mẹ chuyên tâm chăm con trong thời gian đó quả không phải l| đòi hỏi gì qu{ đ{ng. 31 4. Giáo dục trẻ phải bắt đầu từ giây phút trẻ chào đời Ng|y xưa, khi đi xin chó con mới đẻ về nuôi, người ta thường hay bỏ c{i đồng hồ gần hỏng v|o trong khăn rồi nhét vào trong chuồng chó cho dễ nuôi. Lý do là tiếng tích tắc tích tắc của chiếc đồng hồ nghe gần giống với tiếng nhịp tim đập của chó mẹ, nên chó con nghe thấy sẽ yên tâm mà ngủ ngon. Không chỉ loài chó, mà hầu như c{c lo|i động vật đều như vậy. Khi bước ra cụộc đời từ trong bụng mẹ, là lúc cơ thể phải chịu cú sốc rất lớn. Nên nếu ở thế giới bên ngoài mà vẫn được nghe nhịp tim mẹ đập như khi còn trong bụng thì các con sẽ yên t}m hơn. Tất nhiên, điều n|y cũng không phải ngoại lệ với trẻ nhỏ. Có một kết quả thí nghiệm cho thấy nếu cho em bé nghe âm thanh giống với tiếng nhịp đập của tim người mẹ thì em bé rất ngoan. Còn ngược lại khi tăng tốc độ lên thì em bé sẽ khóc nhiều hơn. Dựa trên kết quả thí nghiệm này, người ta cũng đã thử cho ra đời một sản phẩm rất thú vị là đĩa nhạc chuyển hóa từ các âm thanh nhịp đập của tim người mẹ. Tôi cũng từng nghe câu chuyện rằng trong thời gian nằm nghỉ ở viện sau khi sinh xong, những em bé được nằm ở phòng gần lối ra vào chỗ dễ cảm nhận được các âm thanh v| người qua lại thì có sự phát triển trí não tốt hơn c{c em bé được đặt nằm ở các phòng trong góc. 32 Mỗi lần nghe câu chuyện này, tôi đều có một cảm giác rất mạnh mẽ rằng đối với cắc bé mới sinh ra, chỉ vài giờ, hay vài ng|y thôi cũng l| những khoảng thời gian rất quan trọng. Ấy thế mà trong thời gian ấy những người xung quanh đã làm gì cho bé nào? Tôi thấy phần lớn là gửi con ở phòng giữ trẻ sơ sinh, của bệnh viện, chỉ khi nào cho bú thì bé mới được gặp mẹ một lúc. Tất nhiên, cũng có những khi vì lý do an toàn vệ sinh hoặc vì cơ thể mẹ chưa bình phục nên đ|nh phải thế. Nhưng c{c bạn nên nhớ, giáo dục con trẻ là việc cần phải bắt đầu từ khoảnh khắc m| con ch|o đời. Nhắc đến giáo dục, các bà mẹ thông minh thường lôi ra đủ các lọại sách tâm lý trẻ thơ, s{ch nuôi dạy trẻ... để hòng đ|o tạo con mình th|nh thiên t|i. Tuy nhiên, sinh đẻ và chăm con l| việc cần sự kết nối máu mủ mang tính động vật. Có thai, đẻ con, chăm con l| những h|nh động vốn dĩ có hơi hướng động vật mạnh hơn. V| chắc chắn đó không phải là việc cứ bọc trong khăn trắng, khử trùng l| được. Do đó, nếu bây giờ bạn xem nhẹ yếu tố này thì sau này dù cố gắng bao nhiêu cũng không thể lấy lại được "thời kỳ giáo dục" đã bỏ lỡ. Trong cuốn sách này, yếu tố cơ bản khiến tôi muốn nhấn mạnh việc các bà mẹ nên có trách nhiệm nhiều hơn trong việc nuôi dạy con c{i cũng xuất phát từ sợi dây kết nối mang tính động vật này. Chắc chắn, cho em bé nghe tiếng nhịp đập thực sự của mẹ mình sẽ mang lại kết quả tốt hơn nhiều so với nếu chỉ được nghe những âm thanh nhân tạo. 33 Mong các bà mẹ đừng quá chú tâm vào "nuôi con theo khoa học" mà quên mất điều này. 5. "Bầu ngực" của mẹ là lớp học tuyệt vời nhất với đứa trẻ vừa mới chào đời Ngày nay, các bà mẹ trẻ thường hay quan t}m đến vấn đề nuôi con bằng sữa mẹ hay bằng sữa ngoài, về mặt dinh dưỡng, không phải chuyên gia nên tôi không bàn luận. Tuy nhiên, vấn đê l| ng|y nay có nhiều bà mẹ vì muốn giữ dáng bộ ngực nên không cho con bú. Ở phần trước, tôi cũng đã nói, khi được mẹ bễ trong lòng, bú vú mẹ, lắng nghe nhịp đập trái tim mẹ, nhìn ngắm khuôn mặt mẹ, em bé sẽ được phát triển một cách toàn diện về tâm sinh lý. Đ}y cũng chính là mối quan hệ thật sự giữa người mẹ v| đứa con. So với bú bình, bú mẹ tốt hơn rất nhiều cho sự phát triển trí não của bé. Ví dụ thế này, ở một bệnh viện phụ sản của Mỹ, người ta làm một thí nghiệm với 24 bé sơ sinh. Chia c{c bé th|nh hai nhóm để chăm sóc, một nhóm thì cho nằm trong phòng chỉ có các bé, còn một nhóm thì thường xuyên có mẹ bên cạnh, lúc đói l| có mẹ cho bú ngay. Khi l|m điều tra về kết quả ngôn ngữ của c{c bé sau 2 năm, 5 năm thì thấy, các bé nhóm thứ hai có khả năng ngôn ngữ vượt trội hơn nhiều so với nhóm thứ nhất. Do đó, nếu ở những năm đầu đời mà không chú ý bồi đắp thì đến khi em bé lớn lên, đi học mẫu giáo rồi, dù lúc đó mẹ định thúc đẩy thêm sự phát triển trí 34 tuệ cho bé đi nữa cũng khó m| đạt được kết quả như mong muốn. Dạo gần đầy, xuất hiện nhiều trường dự bị dạy thêm cho bé ôn thi v|o c{c trường mẫu giáo nổi tiếng. Tuy nhiên, không cần bắt bé phải khổ cực thế làm gì. Tôi chắc chắn rằng, chỉ cần được mẹ ôm trong lòng, cho bú bầu sữa mẹ, thì chắc chắn tự khắc em bé sẽ có những khả năng đấy. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, bé được lớn lên bằng sữa mẹ có khả năng kh{ng bệnh tốt hơn so với sữa công thức. C{c b{c sĩ nhi khoa cũng cho biết, bé bú sữa công thức sức đề kháng với các loại bệnh truyền nhiễm cũng không được bằng, do đó, dễ bị cảm cúm hơn, dễ mắc nhiều loại bệnh kh{c hơn. Tôi không có ý phê ph{n việc người mẹ nỗ lực để gìn giữ sắc đẹp của mình, mà chỉ muốn các bạn biết rằng em bé được ở bên cạnh mẹ, lớn lên nhờ dòng sữa mẹ sẽ phát triển một cách khỏe mạnh cả về thể chất và tính thần. Tôi mong những ai được làm mẹ hãy hiểu rằng chính vì bạn là một người mẹ, bạn mới có thiên chức mà trời đất ban cho, tự tạo ra dinh dưỡng, tự mình trực tiếp nuôi sống đứa con của mình. 6. Trước 3 tuổi là thời kỳ để cha mẹ "nhồi ép" cho con Chắc chắn khi hỏi các chuyên gia về giáo dục rằng trong quá trình dạy dỗ trẻ, điều gì là quan trọng nhất? Phần lớn đều sẽ trả lời, đó là tôn trọng quyền tự chủ của trẻ. Phải 35 giải thích cho trẻ hiểu bản chất của vấn đề và làm cho trẻ cảm thấy thuyết phục. Ngược lại với c{ch l|m n|y đó l| nhồi nhét, ép buộc, bắt học thuộc lòng. Đặc biệt là nền giáo dục sau chiến tranh có xu hướng {p đảo, thiên về cách dạy có tôn trọng quyền tự chủ của trẻ. Cách làm này không bắt trẻ nhớ m{y móc m| thường giải thích cho đến khi trẻ hiểu và thấy thuyết phục. Tôi không định phản bác lại cả nền giáo dục sau chiến tranh này, tuy nhiên, theo tôi, riêng về vấn đề giáo dục trẻ nhũ nhi trước 3 tuổi thì c{ch l|m n|y l| ho|n to|n tr{i ngược. Quả thật, khi dạy trẻ một điều gì mới, thay vì nhồi nhét, bắt trẻ học thuộc lòng, thì giải thích cho trẻ hiểu, nắm được bản chất vấn đề trẻ sẽ nhớ lâu hơn. Nhưng c{ch l|m này chỉ phù hợp khi trẻ đã ở độ tuổi có khả năng tri thức logic ở một mức độ n|o đó. Còn đối với trẻ nhũ nhi chưa biết gì thì việc giải thích dài dòng hòng mong các em hiểu chỉ là lãng phí thời gian. Tuy nhiên, khoan vội cho rằng như thế không cần thiết phải dạy những thứ bé chưa hiểu cho trẻ nhũ nhi, hoặc là còn quá sớm để nghĩ đến chuyện dạy bé. Tôi đưa ra kết luận luôn l|, đối với c{c bé dưới 3 tuổi, nhồi nhét hay học vẹt đều tốt cả, bạn thấy cái gì cần dạy cho bé thì cứ dạy càng nhiều càng tốt. Bởi vì, ở độ tuổi này, dù không hiểu, không thấy thuyết phục nhưng nếu bộ não coi nó là một khuôn mẫu thì đều sẽ ghi v|o đầu. 36 Điều này chính là việc một em bé nói còn chưa thạo, mới bập bẹ vài từ đơn nhưng đã có thể nhìn thoáng qua phân biệt được mấy chục loại xe ô tô, nhớ được giai điệu các bài hát trong quảng cáo, nhớ được rất nhiều chữ Hán khó. C{c em đ}u cần phải phân tích các thứ thành hình dạng cụ thể để nhớ, cũng không cần hiểu ý nghĩa chữ H{n nhưng các em vẫn ghi nhớ được. Khả năng nhận thức nguyên mảng này giúp trẻ nắm được tổng quan sự vật trong khoảnh khắc này giống như trực quan mang tính động vật, người lớn chúng ta dù muốn cũng không bì kịp được. Vì thế, tôi gọi đ}y l| thời kỳ khuôn mẫu. Bộ não của trẻ thời kỳ này chỉ như tờ giầy trắng, không biết phân tích và ph{n đo{n như người lớn, do đó, nó có thể tiếp thu tri thức m| không đòi hỏi phải hiểu hay cảm thấy thuyết phục. Ngược lại, cũng vì lý do đó, nếu trong thời kỳ này mà bỏ mặc không quan t}m chu đ{o thì bộ não trẻ không biết phân biệt nên cũng tiếp thu cả những thông tin xấu tạo nên con người xấu sau này. Chính vì thế, đối với bộ não chưa có khả năng ph}n biệt tốt xấu của trẻ, nhồi cũng được, nhét cũng được, cha mẹ thấy c{i gì đúng thì cứ lặp đi lặp lại nhiều lần kể cả làm một cách máy móc, mang tính vật lý hay sinh lý cũng hãy cứ l|m để trẻ ghi v|o đầu. 37 7. "Nền tảng giáo dục" là khuôn mẫu cách sống hình thành từ thời ấu thơ Ở phần trước tôi đã nói thời kỳ khuôn mẫu - trước 3 tuổi cha mẹ cần nhồi nhét, ép kiến thức v|o đầu cho con. Nội dung cần nhồi ép đó chia l|m hai chiều hướng. Hướng thứ nhất như tôi đã trình b|y rất tỉ mỉ ở cuốn s{ch trước, đó là từ ngữ, âm nhạc, chữ viết, hình vẽ. Tóm lại là lặp lại những khuôn mẫu tạo nên các yếu tố trí tuệ giúp cho hoạt động của não bộ. Một chiều hướng nữa là dạy cho con các phép ứng xử hoặc là các nguyên tắc cơ bản mà mỗi con người đều cần phải biết. Khi nói phép tắc ứng xử của con người có lẽ một số người sẽ khó mà cảm thấy đó l| một thứ bình thường mà lập tức sẽ nghĩ đến những thứ có chứa đựng nhân sinh quan, giá trị quan của một người. Do đó, sẽ nghi ngờ việc đem c{ch nhìn đời mang tính chủ quan của cha mẹ để áp đặt lên tâm hồn một đứa trẻ chưa biết gì liệu có được không. Tuy nhiên, cái tôi muốn nói đ}y không phải là những thứ cao siêu như c{c bạn nghĩ. Những cái tôi muốn cha mẹ dạy cho các con là cái mà dù là những người có tư tưởng, chủ trương kh{c nhau đi nữa cũng đều phải thừa nhận đó l| quy tắc cơ bản mà một con người cần biết. Đó l| những nguyên tắc sống mà ai cũng mặc nhiên thừa nhận như: biết coi trọng mạng sống của mình; biết đặt mình vào hoàn cảnh của người khác; biết 38 dùng c{i đầu của mình để suy nghĩ vấn đề chứ không ỷ lại v|o người khác. Mới nghe thì thấy thật ngốc nghếch vì đ}y đều là những giao ước được coi l| qu{ đương nhiên. Nhưng nếu suy nghĩ kỹ thì sẽ thấy, trong xã hội tưởng như phức tạp này, nếu ai ai cũng thực hiện được những giao ước đương nhiên này thì cuộc sống sẽ dễ thở hơn rất nhiều. Bởi, nguyên tắc cơ bản của con người xét cho cùng cũng chỉ như vậy mà thôi. Tôi nghĩ, đ}y l| những điều thiết yếu nhất mà cha mẹ nên dạy cho con trong giai đoạn khuôn mẫu. Khi dạy hoàn toàn không cần thiết phải giải thích cho bé vì sao không được làm, vì sao nó là quan trọng. Từ khi bé ch|o đời, cha mẹ khi thì bằng lời nói, khi thì bằng h|nh động từng tí, từng tí dạy bé những nguyên tắc tối thiểu nhất của cuộc sống, để bé có thể ghi v|o đầu như một khuôn mẫu. Khi lớn lên, bé sẽ hiểu được ý nghĩa những điều mà cha mẹ đã dạy. Đúng hơn l| có thể bé đã tiếp nhận nó vào trong cốt cách, máu thịt của mình và ý thức nó, thực hiện nó một cách tự nhiên, vô điều kiện, không nghi ngờ. Khuôn mẫu c{ch suy nghĩ, c{ch sống được trang bị từ thời ấu thơ n|y sẽ đi theo bé suốt cuộc đời, tạo ra khác biệt về nền tảng gi{o đục, giúp cho cuộc đời của bé trở nên phong phú, ý nghĩa hơn. 39 8. Nếu bỏ lỡ thời kỳ ấu thơ thì sau này bản thân đứa trẻ cố gắng bao nhiêu đi nữa cũng bộc lộ những khác biệt về "nền tảng giáo dục" Phần trước tôi đã khẳng định "nền tảng giáo dục" là khuôn mẫu cách sống được trang bị từ thời thơ ấu. Chắc sẽ có một số người phản bác lại và cho rằng "Không phải như thế. Quy tắc cơ bản của con người là thứ mà sau này cùng với qu{ trình trưởng thành sẽ được học v| lúc đấy mới hình thành". Thực ra, ban đầu, bản th}n tôi. cũng nghĩ vậy. Thế nhưng, lớn lên mới học ngoại ngữ sẽ có sự khác biệt rõ rệt so với việc từ khi sinh ra đã được nghe và lớn lên cùng ngôn ngữ đó. Việc dạy các quy tắc trong cuộc sống cũng như vậy. Quả thật, giữa việc lớn lên phải cố gắng để nhớ mà vận v|o người và việc từ lúc sinh ra, khi tâm hồn chưa định hình, đã được dạy đi dạy lại nhiều lần thì rõ ràng sẽ xuất hiện sự khác biệt. Suy nghĩ theo hướng ấy và nhìn lại các sự việc trong cuộc sống sẽ thấy có vô vàn ví dụ thực tế chứng minh cho kết luận này. Ví dụ điển hình nhất là vấn đề m| dường như người Nhật ng|y nay đã bẵng quên lâu lắm rồi là "tâm linh tín ngưỡng". Tôi nghĩ c{ch cư xử biết nghĩ đến người khác, thái độ khiêm nhường, tôn kính trong tâm linh tín ngưỡng chắc chắn là có ích khi nghĩ đến những nguyên tắc sống cơ bản của con người. 40 Làm một phép so sánh giữa người từ lúc sinh ra trong cuộc sống mỗi ngày nghe những lời cầu nguyện, học được từ trong th{i độ sinh hoạt hàng ngày của cha mẹ, người thân với những người khi đã lớn lên tự bản thân giác ngộ, vừa băn khoăn vừa trang bị cho mình thì dù có chung một tín ngưỡng đi nữa liệu có sự khác biệt nào không? Chính vì thễ, mỗi lần gặp người nước ngo|i, trong tôi đều hiện lên băn khoăn, thắc mắc này. Quả đúng như tôi nghĩ. Nếu có cha mẹ là những người có tín ngưỡng tuyệt vời, từ lúc sinh ra đã được lớn lên trong bầu không khí tôn giáo tốt đẹp, thì trong cuộc sống đời thường dù không ý thức, họ vẫn tự nhiên có th{i độ khiêm tốn và biết nghĩ cho người khác. Ngo|i ra, th{i độ sống được hình thành từ thuở ấu thơ n|y cũng thường bộc lộ ra trong h|nh động rất bình tĩnh ngay cả khi cấp bách hoặc ở ranh giới giữa sự sống và cái chết như trong phim Titanic. Ngược lại, t}m linh tín ngưỡng mà lớn lên mới hình thành, thì dường như dù thế n|o cũng không cởi bỏ được những cái mang tính quan niệm. Không chỉ t}m linh tín ngưỡng, mà "nền tảng giáo dục" cũng không phải là thứ có thể trau dồi một sớm một chiều được. Theo lời giảng viên danh gi{ trường Đại họe Jochi - Nhà tâm lý học lâm sàng Shimoyama Tokuji, có một thực tế kỳ lạ là so với những người từ bé đã lớn lên trong môi trường giáo dục tốt thì số những người lớn lên rồi cố gắng nỗ lực để học hỏi, cũng có một số vô cùng lỗi lạc nhưng cũng có một số kiểu gì cũng có vấn đề về mặt nhân cách. Mỗi lần chứng kiến có những người nếm đủ chua ngọt cuộc đời rồi nhưng vẫn sai 41 lầm đi chệch lối, làm những việc đ{ng tiếc, tôi đều không khỏi nghĩ rằng: "Hóa ra dù có tài giỏi như thế, hiểu biết như thế, từng trải như thế, nhưng đúng l| ngay chính bản thân người đó vẫn có vấn đề mà chính họ cũng không nhận ra". Để tránh hiểu nhầm, tôi nói luôn, sự phong phú của "nền tảng giáo dục" ở đ}y không phải là thứ có được chỉ nhờ sự phong phú về mặt vật chất. Mặt kh{c, nó cũng không liên quan tới vấn đề giai cấp như thượng lưu, trung lưu của thời xưa. Sự khác biệt về chủng tộc, địa vị xã hội hay nghề nghiệp bố mẹ cũng không phải là yếu tố mang tính quyết định. Hơn nữa, nếu nói liên quan đến ví dụ tôi nêu ra hồi nãy, đừng hiểu lầm là cứ gia nhập vào một tín ngưỡng đặc biệt n|o đấy thì việc giáo dục con cái sẽ trở nên hoàn hảo. Giả dụ nếu đúng như vậy thì ở c{c nước nơi m| phần lớn c{c gia đình đều theo một tín ngưỡng n|o đó đ{ng ra phải có nhiều nhân tài kiệt xuất hơn nữa, và có thể giải quyết các vấn đề phức tạp mà không cần phải dùng đến phương thức chiến tranh rồi. Giả dụ có mang tín ngưỡng hay văn hóa tốt đẹp thế n|o đi nữa, nhưng nếu thời ấu thơ, đặc biệt thời kỳ trước 3 tuổi, cha mẹ không quan tâm bồi đắp đầy đủ thì cũng coi như lãng phí một báu vật mà thôi. Có lẽ, sở dĩ cuốn "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn" mà tôi ra mắt lần trước được đón nhận ở c{c nước phương T}y còn mạnh mẽ hơn ở Nhật cũng vì c{c nước đó kh{ coi trọng vấn đề bị dậm chân trong giáo dục tín ngưỡng và tài năng theo phương ph{p từ trước tới nay. 42 Giáo dục tín ngưỡng thực chất là giáo dục con người. Thế nhưng nhìn vào các cuộc bạo động của xã hội châu Âu những năm trước ta thấy nó đang dần mất đi sức mạnh của mình. Nguyên nhân là ở đ}u? Có nhiều giả thuyết khác nhau, nhưng có lẽ họ tìm thấy trong chủ trương gi{o đục trẻ trước 3 tuổi của tôi một cách giải quyết vấn đề chăng? Đồng thời, điều n|y cũng {m chỉ đến sự bế tắc trong phương pháp giáo dục mà chỉ bắt đầu khi trẻ đã ở độ tuổi để hiểu được lý lẽ chăng? Giả dụ cố gắng luyện rèn để trang bị những kỹ năng sống cơ bản của con người đi chăng nữa, nhưng như tôi đã trình bày từ nãy đến giờ, kiểu gì cũng sẽ có sự sai khác so với "nền tảng giáo dục" mà ngấm v|o xương thịt từ bé. 9. Trẻ cảm nhận được nhiều hơn người lớn tưởng Ở trên tôi đã trình b|y, c{c ông bố bà mẹ hãy mang lại cho trẻ nhỏ càng nhiều kích thích có lợi càng tốt. Vậy ngoài những thứ người lớn bày dạy một cách có chủ đích thì trẻ chẳng lẽ không tự tiếp thu v|o đầu cái gì khác hay sao? Tất nhiên, không phải thế. Thực tế là trẻ nhạy cảm với tất cả mọi t{c động của cuộc sống, người lớn chỉ lơ đễnh chút thôi là trẻ cũng đã cho v|o đầu kể cả những thứ tr{i ngược với những chủ đích người lớn muốn. Câu chuyện này tôi nghe từ anh Shimoyama Tokuji - chuyên gia tâm lý học lâm sàng mà tôi có nhắc đến ở phần 43 trước. Một bà mẹ có đứa con gái 3 tuổi, bà có thai lần nữa và bị sảy thai. Tất nhiên, nói chuyện đó với em bé 3 tuổi thì bé cũng chưa hiểu được, nên hai vợ chồng b| định làm ra vẻ như không có chuyện gì. Không ngờ cô bé lại nhớ khái niệm phức tạp đ{ng sợ là cái chết, và rất lâu sau cha mẹ bé phải cố gắng rất nhiều mới l|m bé quên đi được điều đó. Chắc chắn là dù không nói ra thành lời nhưng trong th{i độ của bố mẹ hoặc đã để lộ sự sợ hãi, lo lắng, bất an khi mầm sống mới nhú bị mất đi. Hoặc do qu{ lo nghĩ m| trở nên cáu kỉnh, khó chịu, không để ý đến sự có mặt của cô bé. Nhưng dù gì đi nữa, thì trong đầu cô bé nhỏ tuổi hình ảnh một em bé bị mất đi đã in s}u v|o v| trở thành một câu chuyện vô cùng đ{ng sợ. Tôi cũng biết đến một người vẫn còn nhớ như in chuyện nhà bên cạnh bị cháy mà mình chứng kiến lúc 8 tháng tuổi. Anh ấy cũng nói vẫn còn nhớ cả chuyện người em ch|o đời khi anh ấy mới hơn một tuổi. Đôi khi có trường hợp là do ảo giác, do lẫn cả thông tin nghe được bố mẹ kể lại cộng với ký ức của bản th}n. Tuy nhiên, trường hợp của người này không phải như vậy. Ng|y xưa, ông Tanaka Kakuei có kể ông có một ấn tượng rất mạnh mẽ khi còn bé đã từng nhìn thấy hình ảnh một ông sư có th}n thế cao quý mặc bộ đồ cà sa màu vàng được cáng trên một chiếc kiệu đi ngang qua. Khi ông hỏi lại mẹ thì mẹ bảo đó l| chuyện xảy ra khi ông mới 2 tuổi, làm gì có chuyện ông vẫn còn nhớ được. Nhưng đúng c}u 44 chuyện của ông Tanaka là có thật. Đ}y cũng không phải là câu chuyện mà một chính trị gia Tanaka ham thích quyền uy của những năm sau n|y bịa ra. Mỗi lần biết thêm được câu chuyện như vậy tôi đều không khỏi ngạc nhiên khi nghĩ rằng, thực ra trẻ có thể cảm nhận được nhiều hơn người lớn tưởng. Do đó, bạn đừng bao giờ có quan niệm sai lầm là "trẻ con chưa biết gì". Đúng hơn, dù con trẻ có cười một cách ng}y thơ chưa biết gì đi nữa, người mẹ khi tiếp xúc với bé phải luôn tự nhắc nhở mình rằng tất cả mọi h|nh động, mọi vấn đề, hay tất cả mọi trạng thái tâm lý của các thành viên trong gia đình bé đều cảm nhận được thông qua "bầu không khí". 10. Trước 3 tuổi, dạy dỗ nghiêm khắc đến đâu cũng không để lại ảnh hưởng xấu Cảnh các cô, cậu bé 2-3 tuổi mè nheo đòi bố mẹ mua đồ chơi ở quầy b{n đồ chơi của các cửa hàng bách hoá là hình ảnh không hiếm gặp. Và không ít mẹ sau khi dừng lại nhìn con mè nheo như vậy một hồi đã phải bực mình mà thỏa hiệp mua đồ chơi cho con. Mỗi lần chứng kiến cảnh đó, tôi đều muốn lên tiếng bảo những người mẹ ấy rằng "đầu h|ng bé như thế không được đ}u". Tuy nhiên, tôi biết họ sẽ phản bác lại rằng, nó mới 2-3 tuổi, có giải thích cũng đ}u có hiểu, đợi nó lớn hơn chút nữa đã. 2-3 tuổi thì nuông chiều; đến khi bé được 4 tuổi trở đi đã có c{ tính riêng thì mới bắt đầu nghiêm khắc l| c{ch suy nghĩ chung của các bà mẹ Nhật hiện nay. Nhưng nếu khi bé mới 2-3 tuổi không 45 nghiêm khắc dạy dỗ thì sau đó dù bố mẹ nghiêm khắc thế n|o cũng sẽ không đem lại hiệu quả như mong muốn. Kết quả l|, dù đã l| sinh viên, đã l| người đi l|m rồi chăng nữa vẫn không xo{ được thói quen nài nỉ, mè nheo khi yêu cầu của mình không được đ{p ứng. "Dạy" là trang bị cho bản thân bé những cái có hình dạng, khuôn khổ. Nếu x}y được c{i khuôn đó trong thời kỳ khuôn mẫu thì hiệu quả càng cao. Chính vì bé vẫn chưa hiểu được những khái niệm phức tạp như đạo đức, nhân văn... nên lại càng cần phải nghiêm khắc dạy để nó để lại hình dạng cụ thể. Đôi khi cũng phải dùng đốn roi vọt để phạt bé. Nhưng mấu chốt quan trọng là liệu người mẹ có d{m dũng cảm ra tay, để hình dạng tốt sẽ được hình thành trong bé. Có nhiều bà mẹ lo lắng rằng con mới 2-3 tuổi mà nghiêm khắc quá sẽ để lại ảnh hưởng xấu cho bé. Nhưng đúng ra nếu còn bé chưa được dạy dỗ gì, mà từ 4 tuổi đột nhiên trở nên nghiêm khắc với bé, sẽ dẫn đến kết quả xấu là khiến bé có cảm gi{c không tin tưởng mẹ nữa. Hoàng hậu Michiko Kogo - một người rất quan tâm đến giáo dục trẻ tuổi thơ ấu, đã dạy dỗ rất nghiêm khắc ba người con của mình, m| đầu tiên phải kể đến là thái tử điện hạ. Theo lời quản gia cũ của Hoàng thất - ông Hamano Minoru - người đã từng dạy dỗ thái tử điện hạ, giữa ông và hoàng hậu có giao ước "khi nào thái tử điện hạ hư thì ông được phép đ{nh đòn". 46 Trên thực tế, cho đến trước khi thái tử 3 tuổi ông đã từng tét đít th{i tử. Lúc đó dù thái tử khóc ăn vạ đi nữa thì Thiên hoàng và Hoàng hậu có mặt ở đó cũng tuyệt nhiên không can thiệp và hỏi lý do tại sao ông đ{nh m| chờ sau đó mới hỏi. Sau này khi thái tử trưởng thành người ta hỏi lại thái tử đều không nhớ chút gì về những việc đã xảy ra hồi thơ bé. Rất hi vọng trong quá trình nuôi dạy con, các bà mẹ sẽ noi gương Ho|ng hậu với tư c{ch là một người mẹ, giai đoạn cần nghiêm khắc thì sẽ nghiêm khắc với con. 11. Nếu ngày nào cũng mắng trẻ, sẽ dẫn đến nguy cơ trẻ "nhờn với việc bị mắng" Từ lúc sinh ra đến khoảng 2-3 tuổi trẻ có khả năng hấp thụ tất cả các kích thích từ thế giới bên ngoài với sự nhạy cảm đến ngạc nhiên. Đã có nhiều tài liệu thực tế chứng minh rằng cùng một kích thích ng|y n|o cũng lặp đi lặp lại thì nó sẽ định hình trong não, trở th|nh môt năng lực của trẻ. Ví dụ dễ hiểu nhất là việc "trẻ con nói tiếng Nhật" Ng|y xưa, người ta quan niệm rằng trẻ con nói được tiếng Nhật là nhờ gen di truyền. Nhưng thực ra là vì từ lúc sinh ra, hàng ngày trẻ được tiếp nhận kích thích tiếng Nhật từ người lớn xung quanh nói chuyện, cho nên hình thành khả 47 năng có thể nói tiếng Nhật. Trẻ con bộ tộc Inuit(*) có thể sống một cách mạnh khỏe giữa thời hết vô cùng băng gi{ cũng chính vì từ bé đã sống trong cái "lạnh", nên khả năng chịu lạnh rất tốt. Đ}y cũng l| điều tôi nhấn mạnh trong việc mang lại những kích thích tốt cho trẻ ở giai đoạn này. Ngược lại, điều n|y cũng có nghĩa trong thời kỳ khuôn mẫu, nếu những kích thích xấu m| cũng lặp đi lặp lại thì dần dập sẽ hình thành khả năng xấu trong trẻ. Nếu người mẹ dễ nổi cáu, mỗi khi con khóc lại nổi giận, la mắng thì dần dần sẽ định hình trong não đứa trẻ khả năng xấu là thản nhiên nghe mắng. Người mẹ hàng ngày hát cho con nghe những b|i h{t ru sai điệu thì dẫn đến đứa trẻ bị mù âm nhạc. Lớn lên với người mẹ thường nói xấu cha, sẽ hình th|nh trong đứa trẻ sự coi thường cha mình. Với cách nuôi dạy như thế, đến khi đứa trẻ lớn lên, đi mẫu giáo thì các bà mẹ lại than thở "con tôi nói thế n|o cũng chẳng biết nghe lời gì cả". Đứa trẻ quen với việc bị mắng, mù âm nhạc, coi thường người cha... đều không phải do gen di truyền m| đó chính l| kết quả do cách dạy dỗ của người mẹ gây ra. Mong các bà mẹ hãy khắc cốt ghi tâm rằng, khởi đầu sai hướng thì không thể n|o đến đích an to|n, sau n|y dù nhận ra muốn thay đổi thì cũng không phải việc có thể sửa đổi trong ngày một ng|y hai được. (*) Người Inuit hay còn gọi là người Eskimo, là dân tộc bản địa sống trên vùng băng gi{ ph}n bố từ Đông Siberia (Nga) qua Alaska (Hoa Kỳ), Canada và Greenland. 48 Khả năng l| c{i m| sinh mệnh đã trang bị cho bản thân đối với các kích thích lặp đi lặp lại, không phân biệt tốt, xấu, đẹp hay không đẹp. Đ}y chính l| nguyên tắc khả năng m| thầy Suzuki Shinichi đã nói. C{ch đ}y gần 40 năm thầy Suzuki đã biết đến điều này và dồn toàn lực vào- việc thực hiện phương pháp Suzuki được cả thế giới quan tâm là thông qua violon tạo cho trẻ những khả năng tốt. Thầy Suzuki đưa ra một cách nói rất hay có vẻ hơi ngược như thế này: "Nếu ng|y n|o cũng nổi giận, cũng mắng trẻ, lặp đi lặp lại kích thích đó thì dần dần trẻ sẽ hình thành khả năng có thể bình thản nghe mắng, nghe chửi; chẳng mấy chốc sẽ thành một đứa trẻ tuyệt vời có khả năng phản kháng mạnh mẽ. Các bạn cứ thử thực hiện 2-3 năm sẽ thấy kết quả". 12. Bao bọc quá mức sẽ khiến trẻ không có ý chí Mọi người thường kêu trẻ con thời nay không có ý chí. Bản th}n tôi cũng từng chứng kiến thực tế đó. Đ}y l| c}u chuyện xảy ra khi tôi nhận chức Chủ tịch Liên hiệp Tokyo Boy Scouts(*) do ông bạn th}n Honda Soichiro lôi kéo. Đó l| một ngày mùa thu hửng nắng, có 3.500 em nhỏ tập trung tại sân vận động quận Setagaya để tham gia. Buổi lễ bắt đầu chưa được một giờ thì liên tiếp có tới 11 em bị té xỉu. Tiếp (*) Hội Thanh thiếu niên Tokyo. 49 đó l| trò chơi đ{ vỡ bóng bay d|nh cho c{c em dưới lớp 5. Ở trò chơi n|y, người ta sẽ gắn bóng bay v|o ch}n người chơi, nhiệm vụ của các em là phải sang phần sân của đối phương để đ{ vỡ càng nhiều bóng bay càng tốt. Thế nhưng c{c em chỉ đứng hò hét suông, chứ hầu như không có mấy em tích cực nhảy sang phần s}n đội bên để đ{ vỡ bóng. Thấy thế, để khuấy động không khí, tôi và anh Honda cũng hăng h{i tham gia cùng. Nhưng kết cục l| lũ trẻ không những không thấy hào hứng thêm mà trái lại còn nhìn chúng tôi với đôi mắt vô cùng thờ ơ. Kể cả những em ng|y thường được tập luyện nghiêm khắc cũng tỏ th{i độ như vậy. Trong ngày hội thao ở trường cũng thế, không hiếm những em không chạy nổi 50m. Hơi ngã chút thôi l| gãy xương, phải gọi cấp cứu. Cũng không hiếm những em không biết lộn nhào, không biết nhảy cao, không leo c}y được. Thậm chí thầy giáo làm mẫu lại bị "nhắc nhở" ngược lại là "nguy hiểm đấy, thầy không nên l|m thì hơn". Rút cuộc tại sao trẻ lại nhu nhược yếu đuối như vậy? Liệu mai này chúng có thể vượt qua được những thăng trầm của cuộc sống hay không? Nhu nhược tức dễ dàng chấp nhận thua, bởi thấy cái gì cũng cho l| nguy hiểm. Xu hướng ngay từ đầu đã tr{nh va chạm với người khác, cái gì nguy hiểm thì ỷ lại vào cha mẹ hoặc người lớn không chỉ có ở trẻ con mà còn lan truyền sang cả giới trẻ ngày nay. Ví dụ dễ thấy nhất đó l| khi lựa chọn công ty làm việc. Bởi vì chỉ muốn sống cuộc sống thoải 50 mái theo sở thích hơn l| l|m việc, nên hầu như ai cũng đều muốn chạy vào công chức hoặc các công ty lớn ổn định. Tôi nghĩ một trong những nguyên nhân khiến những đứa trẻ hoặc lớp trẻ có tính c{ch n|y chính l| do th{i độ khi nuôi dạy còn trong thời kỳ thơ ấu của ngưởi mẹ. Khi cần nghiêm khắc thì nuông chiều, bao bọc, không nghiêm khắc; khi con vào mẫu giáo hoặc đi học thì lại phó mặc hết cho nh| trường. Như thế con th|nh đứa trẻ nhu nhược, không có ý chí cũng l| điều đương nhiên, ở giai đoạn bé có thể tiếp nhận việc dạy dỗ nghiêm khắc không phản kháng, bạn lại không nghiêm khắc mà bao bọc quá kỹ thì đương nhiên bé sẽ quen với việc nuông chiều của cha mẹ. Hiện nay, có một thực trạng là khi vào mẫu gi{o v| đi học thì căn bệnh quen được nuông chiều này lại càng nặng hơn nữa. Ở trường, thầy cô mới chỉ hơi mắng mỏ trẻ là bố mẹ đã ngay lập tức đến trường kiện cáo làm ầm lên. Giờ thể dục bị xây xát tí thì bố mẹ đã đòi trường tiền bồi thường. Tất cả những điều đó khiến trẻ dù có muốn cũng không thể nào phát huy tính tự lập được. Tất nhiên, gần đ}y ở phía thầy cô gi{o cũng có một số vấn đề. Tuy nhiên, d{m đương đầu với thử thách, khó khăn l| tính c{ch m| chỉ có bố mẹ mới nuôi dưỡng cho con được mà thôi. Và thời kỳ để nuôi dưỡng tính cách này l| cho đến năm 3 tuổi, do đó, nếu bỏ lỡ thì không thể nào làm lại được nữa. Ông Hashimoto Meiji - một họa sĩ h|ng đầu trong giới mỹ thuật của Nhật tâm sự rằng, thời thơ ấu ông được gia 51 đình bao bọc quá mức tất cả mọi thứ. Do đó, ông trở thành một người không hề có ý chí. Từ lúc sinh ra đã được ông bà chiều chuộng hết mực, được bà ôm ngủ cho đến tận năm 13 tuổi. Ông mới chỉ hơi bị cảm là mọi người đã vô cùng lo lắng. Hôm nào trời trở lạnh là ông nội ông đều bảo bố ông mang theo cả chăn lụa tơ tằm đến tận trường đón. Hashimoto nhận ra nhược điểm thiếu ý chí của mình nên khi vào cấp 2 đã tìm mọi c{ch để sửa bằng được. Cuối cùng thì ông cũng th|nh công. V| hình th|nh một Hashimoto vừa mang tấm lòng biết ơn tình yêu thương của ông bà vừa trải qua khó khăn để khắc phục yếu điểm. Điều đó giúp ông t{i hiện được thế giới trong tranh vô cùng độc đ{o, có sự hài hòa giữa nét ấm áp với sự khắc nghiệt. Phong c{ch tranh đó của ông chắc chắn không thể nói là không liên quan đến giáo dục thời ấu thơ v| những nỗ lực sau này của ông. "C{i gì qu{ đều không tốt", không gì gây hại cho con bằng việc nuông chiều thái quá của cha mẹ trong thời kỳ thơ ấu. Thực tế là nuông chiều sẽ thành cái vòng luẩn quẩn: cha mẹ nuông chiều kéo theo con trở thành một người yếu đuối, nhu nhược, cha mẹ lại coi đó là dễ thương, lại càng chiều hơn nữa. Kết quả l| khi trưởng th|nh bước vào vòng xoáy cuộc đời, người khổ cực nhất lại chính l| đứa trẻ được lớn lên với sự nuông chiều qu{ đ{ng đó. Do đó, nếu cha mẹ thực sự nghĩ cho tương lai đứa trẻ thì hãy nghiêm khắc trong khi dạy con ở giai đoạn ấu thơ n|y. 52 13. Trong thời kỳ thơ ấu, đối xử với trẻ theo "kiểu trẻ con" là ngắt đi "mầm tự lập" trong trẻ Người xưa nói "con biết chững thì mong con biết đứng, con biết đứng rồi thì mong con biết đi" để nói lên tấm lòng người làm cha mẹ lúc n|o cũng mong mỏi con sẽ trưởng thành, có thể tự đi được trên chính đôi ch}n của mình. Nếu nói ra thì thấy một trong những nhiệm vụ to lớn của cha mẹ l| nuôi dưỡng tinh thần tự lập cho con. Nền móng của tinh thần tự lập n|y cũng được xây dựng ở giai đoạn thơ ấu. Khi con chập chững được rồi thì cha mẹ tập để con đi được d|i hơn, thả tay ra xa dần từng chút một và ngồi chờ đợi con bước đến. Cứ như thế con sẽ dần dần chững được, đứng được, rồi đi được. Cả trí tuệ và tinh thần muốn phát triển hơn cũng đều phải đòi hỏi sự luyện tập như vậy. Thế nhưng, c{c ông bố bà mẹ ngày nay lúc nào cũng cho rằng con chưa biết gì, sợ hãi sự rèn luyện như trên, khiến cho mầm tự lập của con vừa mới nhú đã bị ngắt bỏ ngay. Ở phần trước tôi đã nói rồi, việc bao bọc quá mức cũng vậy mà quan niệm "nó vẫn còn bé" cũng vậy, sẽ gây hại rất nhiều cho sự phát triển của trẻ. Tôi đ|nh phải nói đi nói lại ba, bốn lần là, tinh thần tự lập cũng giống như c{i khác, chỉ cần cho nó thành hình trong thời kỳ thơ ấu còn đang dễ dàng tiếp nhận được mọi kích thích, thì sau này kể cả bạn không làm gì nữa, con cũng sẽ trưởng thành và "tự đi" được trên đôi ch}n của mình. Còn nếu để cho nền móng ban đầu này bị đông cứng rồi mới đem gieo hạt giống tự lập, thì cái cây tự lập đó sau n|y không thể nào phát triển 53 thẳng thắn, bình thường được. Thế nhưng theo tôi thấy, về mặt trí tuệ, có không ít bà mẹ lại đang dạy con theo cách ngược lại "biết đi rồi thì bắt đứng, biết đứng rồi thì bảo bò". Sự kéo dài của việc n|y đó l| hiện tượng nhiều bà mẹ lúc n|o cũng dính chặt không tách rời con. Theo con đến cả trong lễ nhập học đại học hay lễ vào công ty của con. Về điểm này theo tôi cần làm giống như trong b|i h{t "Xin ch|o bé"(*), cha mẹ hãy xem con như một người bạn và nhận thức hơn nữa sự tồn tại mang tính cá thể độc lập của con. Hiện nay, đang tồn tại tình trạng "từ chối đến trường". Có nhiều nguyên nh}n nhưng một trong số đó l| vì có nhiều bà mẹ bị chứng thần kinh sợ con đi học thì mình bị bỏ lại một mình cho nên không muốn cho con đi học. Không thể không ngạc nhiên khi biết nguyên nhân của việc "từ chối đến trường" do trẻ ghét đến trường thì ít m| do người mẹ sợ không muốn xa con thì nhiều. Như vậy, để dứt khoát được sự nuông chiều thái quá của cha mẹ với con cái, cho con được tự đi trên đôi ch}n mình thì dường như cũng đòi hỏi cả sự tự lập ở cha mẹ nữa. Tinh thần tự lập của trẻ còn phụ thuộc vào việc cha mẹ có dám thả tay ra cho con được "tự đi" trong thời thơ ấu hay không. (*) Một bài hát dành cho thiếu nhi, nói về tình yêu của cha mẹ dành cho con và những kỳ vọng vào sự trưởng thành của con. 54 14. Bé vẫn hiểu lời người lớn nói dù chưa biết nói Con người khi mới sinh ra cho đến 3 tuổi có chỉ số trí tuệ còn thấp hơn cả lo|i vượn. Tuy nhiên, sau đó một thời gian ngắn chỉ số trí tuệ đã vượt xa chỉ số của lo|i vượn với tốc độ đ{ng kinh ngạc. Chìa khóa của điều này nằm ở "hội thoại". Lo|i vượn cũng có tối thiểu hai mươi mấy loại ngôn ngữ để nói chuyện. Tuy nhiên, con người với số lượng từ vựng khổng lồ m| lo|i vượn không thể so s{nh được, trong một thời gian ngắn được kích thích, được lưu giữ vào trong não bộ đã n}ng cao chỉ số trí tuệ cho mình. Không cần so với lo|i vượn, ta thấy các dân tộc sơ khai hay sống cuộc sống nguyên thủy cũng có số lượng hội thoại ít hơn nhiều so với người văn minh. Vai trò to lớn không thể đo đếm được của hội thoại đối với sự phát triển trí não của em bé đã được nhiều người thừa nhận. Nói "hội thoại" chắc hẳn mọi người đều nghĩ đến việc nắm bắt từ ngữ qua lại giữa hai bên. Nếu vậy thì hội thoại ở trẻ con ít ra phải chờ đến khi em bé bập bẹ được đôi ba từ mới có. Tuy nhiên, điều này ho|n to|n ngược lại. Nhiều học giả đã chứng minh việc cha mẹ nói chuyện với con ngay từ trước khi con nói được rất quan trọng, về việc này, tôi nhấn mạnh lại, dù trẻ chưa nói được nhưng vẫn có thể hiểu, thậm chí hiểu tương đối đầy đủ những việc m| người lớn nói. Kể cả khi bé im lặng bú, khi đang mải mê với trò chơi của mình, cũng không có nghĩa l| bé không nghe thấy gì, mà thực ra l| đang ghi v|o bộ não cuộc trò chuyện của người lớn với một sức cảm thụ đ{ng kinh ngạc đấy. 55 Trên tạp chí của Thụy Sĩ có đăng một số tư vấn hợp lý về điểm này, tôi xin giới thiệu một phần sau đ}y. • Đừng dễ d|ng suy đo{n rằng trẻ con thì không hiểu gì. Với khả năng ghi nhớ kinh ngạc của mình, rồi một lúc n|o đó trẻ sẽ hiểu hết lời mà chúng ta nói. • Đừng lạm dụng những từ thiếu văn hóa, từ lóng vì nó sẽ l|m cùn đi cảm nhận của trẻ tới những giá trị chuẩn xác của chữ quốc ngữ. • Đừng hao giờ phê phán ai quá gay gắt. Đặc biệt là những người mà trẻ cần phải tôn trọng. Nghiêm cấm việc chê bai những lời mà thầy cô của trẻ nói. • Không nói xấu người thân. • Không nói những khuyết điểm của trẻ cho người kh{c trước mặt trẻ. • Không nói dối. Tính cảm thụ ng}y thơ trong trắng của trẻ không thể dung nạp được những thứ giả dối. • Tránh những câu chuyện gây cho trẻ sự sợ hãi, bất an. Giống như trong lời khuyên ở trên, những lời người lớn nói với trẻ, hay kể cả những lời m| người lớn nói với nhau một c{ch vô tình, đều có ảnh hưởng lớn tới hẻ. Chính vì trước em bé còn trong s{ng như tờ giấy trắng, càng cần người lớn chúng ta cẩn thận hơn trong c{ch dùng từ. 56 15. Thái độ sống nghiêm chỉnh của cha mẹ là cách giáo dục tuyệt vời nhất cho con Khi hỏi chuyện những người cha, người mẹ có con th|nh đạt hoặc hiện hoạt động tích cực trong các lĩnh vực, điều khiến tôi bất ngờ là tất cả đều trả lời rằng không hề áp dụng hay cho con theo học phương ph{p gi{o dục gì đặc biệt cả. Tất nhiên, mức sống và mức độ phổ cập giáo dục của ngày nay so với ng|y xưa đã cao hơn v| kh{c rất nhiều. Nên không thể so sánh một c{ch đơn giản được. Tuy nhiên, các gia đình đấy đều có điểm chung lớn là cha mẹ phải dồn toàn sức toàn lực để kiếm miếng cơm manh {o, để làm việc nên hầu như không có thời gian nghĩ nhiều đến chuyện dạy con cái. Nhưng khi nghe kỹ câu chuyện của họ tôi nhận thấy, không phải họ không dạy con m| đúng hơn họ đã dạy cho con theo một cách rất tuyệt vời. Ví dụ như người cha của bà Sekiya Ayako - nguyên Chủ tịch Hiệp hội YWCA(*) Nhật Bản, là con trai thứ ba của chính trị gia thời kỳ Minh Trị Moriari Nori. Ông bị mắc chứng bệnh khó thở nhưng cả đời luôn cố gắng hết sức để làm tốt công việc chăn nuôi gia súc cực nhọc của mình. (*) Young Women's Christian Association: Hiệp hội những phụ nữ trẻ theo đạo Công giáo. 57 Cuộc sống chật vật, đến bữa ăn của con cũng phải chia đôi quả trứng. Thế nhưng hễ có người gặp khó khăn về tiền bạc đến nhờ vả, ông đều ra chỗ vợ giơ tay ra "cho tôi 50 yên" mà không giải thích gì nhiều. Mẹ bà cũng không bao giờ hỏi gì, thường đưa tiền luôn khi chồng hỏi. Việc như vậy lặp đi lặp lại rất nhiều. Lúc bấy giờ 50 yên là cả một số tiền lớn, ngang với tiền sinh hoạt của cả một gia đình trong một th{ng. Đương nhiên, cha mẹ b| đã phải chiến đấu rất quyết liệt để sinh tồn. Quả thật mỗi ng|y đều là một cuộc chiến đấu hết mình của hai người. B| Sekiya đã nhìn vóc d{ng đấy của cha mẹ mà lớn lên. Lúc ấy bà hoàn toàn không hiểu gì, nhưng sau n|y lớn lên, vào những thời điểm quan trọng của cuộc đời b| đều nhớ về hai bậc sinh thành và thầm nghĩ cha mẹ bà quả thật đã cố gắng hết sức. Chính điều đó đã trở thành nguồn nâng đỡ mạnh mẽ giúp bà hàng ngày có thể cống hiến bản thân mình cho công việc của giáo hội sau này. Không thể nói cha mẹ bà không hề giáo dục gì cho con cái. Dù không phải là cách giáo dục bỏ tiền ra, mượn đến tay các chuyên gia để dạy dỗ, nhưng c{ch sống hết mình đó của cha mẹ chính là ảnh hưởng tuyệt vời nhất cho bất cứ đứa trẻ nào. Không riêng gì trường hợp của bà Sekiya, tôi có thể nêu được vô số ví dụ thực tế về những tấm gương giáo dục con hoàn hảo như thế của cha mẹ. Cũng không phải chỉ có người nổi tiếng, mà những người cha người mẹ bình thường không tên tuổi, cũng có vô số người thông qua cách 58 sống đúng đắn của mình để lại trong lòng con trẻ sự giáo huấn quý giá không gì thay thế được Tất nhiên, các bậc cha mẹ ngày nay chắc cũng có rất nhiều người làm theo cách đó và nuôi nấng con thành những con người tuyệt vời cho xã hội. Tôi chỉ muốn hỏi rằng, nếu cha mẹ chỉ nghĩ đến những việc thoải mái, dễ dàng thì chắc chắn sẽ không thể nào mang đến cho con những ảnh hưởng xúc động sâu sắc như trên được. 16. Vóc dáng đằng sau của cha mẹ nói hết cho trẻ về "hình dáng thực sự của cha mẹ" Khi nói chuyện với những người có con phạm tội tuổi vị thành niên bị đăng lên b{o chí, truyền hình, hay bị bắt vì đã gây mất trật tự trị an xã hội, tôi để ý v| thường nghe câu "ng|y n|o tôi cũng nhắc nhở, nói suốt mà sao nó lại thành ra như thế". Nỗi đau đớn vì đứa con yêu xa cách và dần vượt khỏi tầm kiểm soát của mình, có lẽ ngoài họ ra không ai có thể hiểu thấu hết được. Có lẽ, họ cũng đã phải chiến đấu với nỗi đau đớn không lời, để l|m đủ mọi cách lôi kéo trái tim đứa con lạc đường trở về bên mình. Để sự việc ra như vậy chắc chắn có những nguyên cớ nghiêm trọng m| người ngoài chúng ta không thể hiểu. Tuy nhiên, mỗi lần nghe chuyện của họ, tôi đều rất thắc mắc không biết thuở ấu thơ họ đã cùng con trải qua cuộc sống như thế nào. Liệu có phải là, từ thuở ấu thơ v| đến tận cả bây giờ họ quên một điều rằng "những đứa trẻ 59 nhìn hình dáng phía sau của cha mẹ mà lớn lên"? Tất nhiên, trong quá trình dạy dỗ con, sẽ có những lúc cha mẹ phải nhắc đi nhắc lại, phải giáo huấn trẻ nhiều. Tuy nhiên, sự thực là trẻ con quan sát cha mẹ vào lúc cha mẹ không để ý nhiều hơn l| khi mặt đối mặt với cha mẹ. Khi mặt đối mặt với con, cha mẹ thường ý thức mạnh mẽ mình đang dạy con, do đó, hình d{ng của cha mẹ lúc đó là của "người giáo huấn", "người có quyền", "người ra lệnh" nhiều hơn l| hình d{ng thực sự của một con người bình thường. Ngược lại với hình d{ng đó, l| hình d{ng thật tự nhiên, là khi cha mẹ không ý thức về nhiệm vụ dạy dỗ của mình. Là khi cha mẹ không phải người có quyền, không phải người ra lệnh, chỉ đơn thuần là một con người bình thường. Hình d{ng đó có hạnh phúc, có buồn đau, có khổ cực, có niềm vui - chính x{c l| "hình d{ng đang sống" của một con người. Nói c{ch kh{c, vóc d{ng đằng sau của cha mẹ phản ánh hết tất cả cách sống của cha mẹ, là vóc dáng thực sự mà cha mẹ đang sống. Nếu l| vóc d{ng đằng sau thì trẻ con có thể nhìn tự do, thỏa thích mà cha mẹ không hề hay biết. Những đứa trẻ đã nhìn dáng hình nguyên bản, không trang trí, không dương oai đó của cha mẹ với đôi mắt và cảm nhận của chính mình. Tức là chẳng thể nào biết được vào một lúc n|o đó, ở nơi m| cha mẹ không để ý, có thể chính l| lúc đứa trẻ đang chăm chú nhìn v|o. Dù khi đối mặt với con bạn tỏ ra vĩ đại, tốt đẹp thế n|o đi chăng nữa nhưng nếu vóc d{ng đằng sau lại 60 xuất hiện một cha mẹ sống cẩu thả, không tốt đẹp thì con trẻ sẽ không thể nào tôn trọng cha mẹ một cách chân thành từ trái tim. Cha mẹ sống cẩu thả bê tha mà lại mong con được th|nh người vĩ đại l| điều không thể. Thường ngày bậc làm cha mẹ hãy sống l|m sao để bất cứ khi nào, bất cứ nơi đ}u dù có bị con trẻ nhìn vóc dáng đằng sau cũng không có gì phải cảm thấy xấu hổ. Vóc dáng cha mẹ chắp hai tay và thành tâm cầu niệm trước thần Phật, vóc dáng cha mẹ đêm hôm vẫn cặm cụi cố hết sức mình để làm việc, vóc dáng cha mẹ đứng ra để bảo vệ con. Những vóc d{ng đấy của cha mẹ chắc chắn đều sẽ khắc ghi vào trong tâm hồn của con những diều thật lớn lao v| đẹp đẽ. 17. Mẹ sợ gì con sợ đấy Đ}y l| c}u chuyện tôi được nghe kể lại từ bạn mình. Ở một thị trấn ngoại thành Tokyo, có một người mẹ mắc chứng sợ độ cao. Chỉ đứng trên tầng ba, tầng bốn của chung cư nhìn xuỗng là tày ch}n đã run lẩy bẩy, mắt hoa cả rồi. Vì thế, sau khi lấy chồng bà không thể sống được ở những khu chung cư cao tầng, đ|nh phải sống ở khu nhà một tầng ở ngoại thành mặc dù bất tiện. B| sinh được ba người con g{i. Đứa con đầu sợ độ cao y hệt mẹ mình, không dám leo thang hay trèo cây gì cả, Thấy con như thế, dường như người mẹ đã nhận thấy trách nhiệm phần nhiều là do mình. Dù vậy, khi cùng con đi dã 61 ngoại chị cũng không thể n|o d{m bước qua cầu treo, hai mẹ con đ|nh phải nắm lấy sợi dây cáp và bỏ cuộc đứng yên tại đó. Người mẹ băn khoăn không hiểu đặc tính này liệu có phải do di truyền không. Đến đứa con thứ hai bà lấy hết quyết tâm cố không để cho con thấy mình sợ độ cao, còn quyết chí dẫn con tới cả những chỗ rất cao nữa. Kết quả cho thấy đứa con đầu bị chứng sợ độ cao cũng chỉ vì nhìn thấy mẹ sợ hãi mà ra. Thấy mẹ sợ không dám băng qua cầu treo thì dù đứa trẻ có thắc mắc những chỗ trên cao đ{ng sợ đến thế sao, cũng phải sợ theo l| điều dễ hiểu. Người mẹ ăn uống thích ghét c{i gì thì đứa con cũng vậy. Tương tự, mẹ sợ cái gì thì con sẽ sợ c{i đấy, người mẹ thích thú cái gì thì con sẽ cảm thấy thích thú c{i đấy. Anh Perkins người Mỹ - người đã lôi kéo sự chú ý của mọi người vì dạy trẻ sơ sinh bốn tuần tuổi tập bơi, cho biết: Anh nhận ra điểm cốt lõi ở đ}y khi dạy trẻ sơ sinh bơi l|: loại bỏ cảm giác sợ hãi của người mẹ hơn là của đứa trẻ sơ sinh. Bởi, vốn dĩ trẻ sơ sinh không hề sợ nước, chẳng qua chỉ vì người mẹ sợ hãi, lo lắng nên truyền sang con khiến con cũng sẽ trở nên lo lắng, sợ hãi mà thôi. Thật đ{ng tiếc nếu khả năng vô hạn của con trẻ có thể mở rộng hơn nữa mà lại bị chính người mẹ gạt cần phanh lại. Do đó, tôi mong rằng người mẹ trước tiên hãy dũng cảm đập vỡ những xiềng xích đó của mình, để cho con trẻ cơ hội mở rộng ra những khả năng vô hạn mà trẻ có. 62 18. Tâm lý "quen" với việc chăm sóc con của mẹ sẽ không tốt cho trẻ Khi nuôi con lần đầu hoặc những đứa con sau lúc mới mấy tháng tuổi, người mẹ n|o cũng thấy con thay đổi từng ng|y, nên th{i độ của mẹ lúc n|o cũng tr|n đầy cảm giác tươi mới. Con bú nhiều hay ít, con thay đổi thời gian ngủ, thay đổi việc vệ sinh, biểu cảm, giọng khóc... điều gì cũng chứng tỏ con đang trưởng thành mỗi ngày, tất cả đều trở th|nh động lực to lớn để mẹ cố gắng. Tuy nhiên, ba tháng sau, nửa năm sau, một năm sau đương nhiên sự thay đổi của con so với lúc mới sinh sẽ không còn nhiều nữa. Vòng biểu thị sự tăng trưởng cũng dần dần đi theo chiều ngang. Và chính lúc ấy nảy sinh tâm lý người mẹ cảm thấy mình đã quen với việc nhìn con. Tâm lý học cho biết, con người thường không được nhạy cảm lắm với những biến đổi nhỏ. Kể cả có những sự biến đổi tổng qu{t đi chăng nữa con người cũng thường không để ý được. Kết cục nhiều lúc kh{ l| h|i hước khi người khách thi thoảng mới đến chơi thì lại nhận ra sự thay đổi của con, còn người mẹ ng|y n|o cũng nhìn con thì lại chẳng hề nhận ra. Giảng viên đại học Tsukuba - gi{o sư Harano Kotaro nói như sau. Người mẹ quen với việc nhìn con thế này chắc chắn không phải là một việc tốt. Là vì, họ sẽ nhàm với những biện đổi t}m sinh lý đang thay đổi mỗi ngày của đứa 63 trẻ, và dẫn tới việc bỏ lỡ các sáng tạo của trẻ. Ngay cả những từ ngữ bé nói hàng ngày chắc chắn cũng luôn có sự tươi mới. Khi trẻ nhìn cảnh vật, cũng thấy một dáng hình trẻ tr|n đầy cảm xúc trong thiên nhiên kỳ vĩ đấy. Lúc nào cũng có thể thấy tính đồng cảm tinh tế trong từng góc cạnh ở th{i độ của trẻ. Những lời nói, cảm xúc, th{i độ đó đều là những sự kiện mới mẻ mà từ trước đến nay trẻ chưa từng trải qua. Nếu người mẹ cảm thấy mình đã nhìn quen với điều đó, tức l| người mẹ đang tự khép chặt mắt lại v| xóa đi dấu ấn về sự trưởng thành tuyệt vời của trẻ. Nói như ông Harano, thì dù sự thay đổi của trẻ có chậm hơn đi chăng nữa, nhưng nếu nhìn kỹ vẫn sẽ thấy mỗi ngày của bé đều là mỗi ng|y thay đổi từng giây, từng phút. Nếu chú ý quan sát thật kỹ sẽ luôn phát hiện ra được những thay đổi mới ở những chỗ khác nhau, v| đó chính l| minh chứng cho sự khôn lớn trưởng thành của trẻ. Tùy thuộc vào việc người mẹ có xử lý một cách phù hợp với những biến đổi này hay không mà sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển tiếp theo đó của đứa trẻ. Khi đứa trẻ thể hiện sự hứng thú với một việc gì đó, khi đứa trẻ làm được một việc gì đó mới, m| người mẹ không thấy cảm động, không thừa nhận và khen bé thì bé sẽ mất hứng và không còn muốn cố gắng tiếp nữa. Người mẹ bắt đầu tự tin với việc nuôi dạy con, có thể thoải m{i hơn khi nuôi con là một việc tốt, nhưng vì thế mà mất đi cảm nhận cần thiết với con thì lại cản trở sự phát 64 triển ở trẻ. Để không xảy ra tình trạng này, viêc hồi tưởng lại những ng|y th{ng trước đó, v| so s{nh sự trưởng thành của đứa con bây giờ trong tổng thể cả một quãng thời gian dài là vô cùng cần thiết. 19. Nên phân chia rõ vai trò của cha và mẹ trong việc dạy dỗ trẻ Khi một sinh linh mới ra đời, cha mẹ sẽ phải cùng góp sức lại để làm rất nhiều việc. Không cần phải nói thì ai cũng hiểu tầm quan trọng của người cha trong việc giáo dục con cái. Tuy nhiên, tôi thấy xu hướng hợp tác giữa cha và mẹ trong thời gian gần đ}y dường như có ít nhiều sai lầm. Quả thật so với trước đ}y, b}y giờ các bậc cha mẹ đã biết quan tâm nhiều hơn đến việc dạy con trong giai đoạn ấu thơ. Chuyện người cha coi dạy dỗ con c{i l| nghĩa vụ của người mẹ, lơ l| với việc dạy con trong giai đoạn thơ ấu đã giảm đi kh{ nhiều. Đ}y l| một điều rất đ{ng mừng. Tuy nhiên, trong việc dạy dỗ con nếu không chú ý sẽ dẫn đến tình trạng l| người cha chỉ đơn thuần l| người thay phiên hộ mẹ khi chăm sóc con. Một số bà mẹ trẻ quan niệm một gia đình d}n chủ là hai vợ chồng hợp tác với nhau để chăm sóc con; người mẹ mệt thì người cha thay phiên, cho bé uống sữa, thay tã để mẹ có thời gian nghỉ ngơi. Đúng l| đối với các bà mẹ trẻ còn nhiều bỡ ngỡ, sẽ có nhiều lúc cần sự giúp đỡ của chồng như vậy. Tuy nhiên, việc người cha thay vai cho người mẹ để chăm 65 con không phải là sự hợp t{c nuôi con đúng. Sự hợp tác nuôi con của cha và mẹ là phải giống như sự kết hợp tuyệt vời để tạo thành một cặp đôi combi(*) vậy. Một combi hoàn hảo chỉ hình thành khi mỗi người trong cặp đều giữ một vai trò riêng của mình dù trong trường hợp n|o đi nữa. Trong chăm con, có những việc chỉ mẹ mới l|m được, dù có nhờ cha làm hộ cũng chỉ lãng phí thời gian. Ngược lại, người cha cũng có vai trò quan trọng cần phải thực hiện. Vậy mà vai trò đó lại bị xem nhẹ đi, v| chỉ luẩn quẩn trong việc làm người dự bị thay thế cho người mẹ lúc cần thì thật sai lầm. Đặc biệt giai đoạn trước 3 tuổi, khi c{c đường rãnh của não phát triển nhanh nhất, các bà mẹ phải luôn luôn nhắc nhở mình rằng, sự tiếp xúc của người mẹ với con là việc không ai có thể thay thế được. Còn người cha thì nên luôn cố gắng hết sức mang lại cho người mẹ sự hỗ trợ cả về vật chất lẫn tinh thần, để mẹ có thể hoàn thành tốt sứ mệnh quan trọng là nuôi dạy con của mình. Trong suốt 10 năm, tôi đã có cơ hội trao đổi, nói chuyện với những nhân vật h|ng đầu trong các giới về giáo dục trẻ tuổi ấu thơ. V| tôi tin tưởng một cách mạnh mẽ rằng trong thời thơ ấu của những người có nhân cách hay thành tích công việc tuyệt vời, quả thật sự phân chia rõ vai trò của cha mẹ có một ý nghĩa rất quan trọng. Trong cuốn sách "Quần (*) Combi: Cặp biểu diễn gồm hai người, mỗi người chịu một trách nhiệm quan trọng như nhau, không thể thiếu một trong hai. 66 thể tượng người cha"(*) tác giả Kusayanagi Daizo có nói thế này về vai trò của người cha trong việc nuôi dạy con: "Giúp đỡ thì được chứ can thiệp thì không". Tôi thấy những người nuôi con giỏi đều ít nhiều có cách làm giống vậy. Đến bây giờ tôi vẫn còn nhớ như in c}u chuyện về hai bậc sinh thành của bà Suzuki Michiyo - cố vấn Công ty Cổ phần Mercian. Gia đình b| có t{m anh em, cả t{m người đều hiện đang hoạt động tích cực, giữ những vị trí quan trọng trong c{c công ty. Có người l| gi{m đốc công ty, có người là giảng viên đại học. Cha của bà là Suzuki Chuji người đã ph{t minh ra thương hiệu Ajinomoto, đồng thời là nhà sáng lập - Gi{m đốc Công ty Showadenko. Giống như những người tự mở công ty khác, hàng ngày cha của b| đều rất bận rộn với công việc, ai nhìn vào cũng nghĩ trong mắt ông chắc không có thời gian để ý chuyện con c{i. Ngược lại, mẹ bà dường như sống chỉ vì con cái, tính tình dịu hiền, trên môi không bao giờ tắt nụ cười. Tuy nhiên, điều làm mọi người phải cảm động đó l| một người cha bận rộn như thế nhưng lúc n|o ông cũng có mặt ăn tối cùng vợ và các con mình, và không hiểu cha nói chuyện với mẹ khi n|o nhưng ông luôn nhận được đầy đủ báo cáo của mẹ về tình hình của những người con. Lúc bình thường ông không bao giờ nói gì, nhưng khi c{c con lười (*) Quần thể tượng người cha: Tên gốc tiếng Nhật là "Oyaji Gunzo". 67 biếng, vô kỷ luật ông sẽ ra mặt và nổ sấm sét xuống. Người mẹ không bao giờ để người cha phải nói nhiều những chuyện lặt vặt, chỉ khi cần thiết bà mới nói với chồng để ông ra mặt. Chắc không phải quá khi nói, chính nhờ được nuôi nấng bởi cặp cha mẹ hoàn hảo như thế nên tất cả những người con những năm sau n|y đều trở thành những con người rất mực ưu tú của xã hội. Tất nhiên, đ}y không phải là kiểu cha mẹ mới lạ nữa. Đúng hơn có thể nói đ}y l| tri thức nuôi con theo bản năng, m| những người cha mẹ từ thời kỳ cổ đại ng|y xưa dù chưa biết thế nào là tâm lý học hay giáo dục học, đã tìm ra từ trải nghiệm của bản thân. Yoshida Shoin, người đ|o tạo nhiều nhân kiệt của phong tr|o Duy T}n, đã chỉ ra tính cần thiết của giáo dục sớm và tầm quan trọng của việc phân chia vai trò giữa cha và mẹ, sứ mệnh của người mẹ trong giáo dục con tuổi ấu thơ đã nói rằng: "Đối với bé trai v| bé g{i dưới 10 tuổi, sự dạy dỗ của người mẹ là quan trọng hơn tất cả. Vì thế, người cha hãy đóng vai nghiêm khắc, người mẹ hãy luôn dịu hiền". Cha mẹ hợp tác với nhau để nuôi dạy con l| điều đương nhiên, nhưng tôi mong các bạn hãy kỳ công trong việc phân chia vai trò của cha và mẹ, sao cho không hiểu sai bản chất của việc hợp t{c đó. 68 20. Cha mẹ để mất đi quyền uy của mình sẽ khiến đứa trẻ trở nên ích kỷ Khi con ch|o đời, đương nhiên cuộc sống của người mẹ sẽ chủ yếu xoay quanh đứa con, đối với mẹ đứa con là quan trọng hơn tất cả. Nhưng tôi muốn nhắc nhở các bà mẹ rằng, dù thế n|o đi chăng nữa, mẹ cũng không bao giờ được đ{nh mất uy quyền của mình với con. Thường những người mẹ chú trọng việc giáo dục con tuổi nhũ nhi, lại dễ phạm sai lầm l| "đ{p ứng vô điều kiện" với các yêu cầu của con. Vốn dĩ bản chất của trẻ con là chỉ biết bản thân chúng, cộng thêm việc người mẹ thể hiện thái độ coi con mình l| trung t}m vũ trụ, sẽ là nguyên nhân hình thành nhiều đứa trẻ sống ích kỷ - một vấn nạn của xã hội trong những năm gần đ}y. Tôi cảm thấy thấm thía điều này từ khi nghe câu chuyện của thầy Antonio Cobos - chuyên gia về giáo dục trẻ tuổi ấu thơ người T}y Ban Nha. Ông đã có nhiều năm l|m hiệu trưởng trường mầm non ở Nhật. Những câu chuyện của ông Cobos cho thấy, dù nói gì đi nữa thì một trong những nguyên nhân hình thành nên tính ích kỷ không biết nghĩ cho người khác của lớp trẻ Nhật ngày nay phần lớn do th{i độ của người mẹ đối với trẻ trong thời kỳ thơ ấu. Người nước ngo|i nhìn v|o thường không hiểu nổi tại sao các bà mẹ Nhật người nào càng nhiệt tâm nuôi dạy con lại càng hay quá giữ ý tứ với con như vậy. Ví dụ, một người 69 mẹ có kh{ch đột xuất nên đến đón con ở nhà trẻ muộn mất mấy phút. Đương nhiên đứa trẻ sẽ lo lắng đứng chờ mẹ, thi thoảng có thể vừa ôm bụng gãi rốn vừa chờ. Lúc người mẹ đến, thể hiện th{i độ với con mình như với một người ngoài: xin lỗi rối rít, giải thích d|i dòng. Nhưng những đứa trẻ đó, dần sẽ có tư tưởng: việc gì không được thuận lợi như ý mình đều là do lỗi của người khác, lỗi của cha mẹ, lỗi của người lớn. Còn những đứa trẻ từ thời thơ ấu đã được dạy các quy tắc cơ bản của con người, thì sau này lớn lên dù có phát triển theo con đường n|o đi nữa, cũng đều sẽ là những con người có tinh thần trách nhiệm cao cả, biết tự suy nghĩ bằng chính c{i đầu của mình. Người mẹ của những đứa trẻ như thế, thường là những người luôn giữ được uy quyền của mình với trẻ. Không có trường hợp nào là ngoại lệ hết. Ông Cobos cho rằng, người mẹ phải càng thể hiện rõ quyền uy của mình hơn nữa đối với con. Trong gia đình, luôn phải có không khí cho trẻ thấy mẹ có quyền h|nh hơn con rất nhiều. Ở châu Âu có quan niệm "trẻ con là vật được chuyển từ tay thánh thần sang cho cha mẹ dạy dỗ". Đảm đương trọng trách to lớn l| người đại diện cho thánh thần như vậy đương nhiên người mẹ cần phải thể hiện uy nghiêm và quyền uy tương tự. Dù ở Nhật không có quan niệm tôn giáo như thế, nhưng trong phạm vi dạy dỗ trẻ tuổi ấu thơ, việc đòi hỏi ở người mẹ một điều tương tự kiểu như sứ mệnh là người đại diện cho thánh thần chắc có lẽ không thay đổi. 70 Nghĩ được như vậy, tôi tin bạn sẽ có đủ tự tin để tiếp tục giữ quyền uy của mình với con. 21. Nếu người cha không tham gia vào việc nuôi dạy con thì tính cộng đồng của trẻ sẽ không phát triển được Ở phần trước tôi đã nói, trong việc dạy dỗ con cái cần phải có sự hợp tác của cả cha và mẹ, không thể thiếu được sự phân chia vai trò của hai người. Vậy nếu người cha bỏ qua không hoàn thành vai trò của mình, sẽ ảnh hưởng như thế n|o đến sự phát triển sau này của đứa trẻ? Nếu chỉ bú sữa mẹ v| thay bỉm tã sạch sẽ l| có thể lớn lên thì thực sự trẻ chỉ cần mẹ cũng có thể lớn lên bình thường được. Quả thật, về mặt thể x{c v| sinh lý thông thường thì đúng như thế. Con người cũng l| một lo|i sinh vật, cho nên việc dạy dỗ mang tính động vật, hoặc trang bị năng lực cơ bản nhất để sinh tồn đều do b|n tay người mẹ thực hiện; không phải mẹ thì không thể được. Tuy nhiên, từ giai đoạn sau đó trở đi, sự tồn tại của người cha trở nên vô cùng cần thiết, đúng hơn ở khía canh gi{o dục xã hội, tinh thần thì không thể thiếu b|n tay của người cha được. Có một thực tế thú vị là, trong thế giới loài khỉ không có sự tồn tại của khái niệm khỉ cha, mặc dù vẫn có khỉ đầu đ|n. Tất nhiên, có khỉ đực để giúp khỉ c{i sinh con, nhưng sau khi chú khỉ con ch|o đời thì không thể biết được con nào là cha nữa. Kể cả biết thì con khỉ đực đấy cũng không 71 đứng ra chịu trách nhiệm rõ ràng của người cha là mang thức ăn đến cho con, hay bảo vệ con. Theo lời ông Kawa Masao, giảng viên Trường Đại học Kyoto, trong thế giới của loài vật không có khái niệm "người cha" giống như con người. Con người là một quần thể đặc biệt, vì muốn tạo ra cuộc sống tập thể tốt đẹp nên đã tạo ra khái niệm mang tên gia đình, nhờ thế mới xuất hiện vai trò của "người cha". Một trong những điểm khác biệt lớn giữa con người v| động vật chính là sự tồn tại của "người cha" này. Một khi đã l| lo|i người thì dù là dân tộc sơ khai, thậm chí có những dân tộc không có mô hình gia đình giống chúng ta ng|y nay đi nữa, thì vai trò của người cha và người mẹ là chắc chắn vẫn tồn tại. Sự kết nối giữa người mẹ v| đứa con, ở bất cứ lo|i động vật n|o, đều là sự kết nối mang tính bản năng. Còn sự tồn tại của người cha giống như trong xã hội lo|i người được hình thành nhờ sự kết nối theo chế độ, và mang tính xã hội; tức là sự kết nối được hình thành mỗi khi có một giao ước được đưa ra. Nói c{ch kh{c, người cha là sự hiện thân cho "xã hội" ở trong gia đình; thể hiện những quy tắc, chế độ không có trong sự kết nối động vật giữa người mẹ v| đứa con. Nói như vậy để ta hiểu được ý nghĩa tồn tại của người cha trong giáo dục gia đình. Nhờ người cha quan tâm tới việc giáo dục đứa trẻ m| đứa trẻ tự nhiên sẽ dần học được các quy tắc sống trong tập thể m| người cha có. Một khi người cha thiếu quan tâm tới dạy dỗ con c{i, "người cha thờ ơ với việc 72 giáo dục con" thì người mẹ giống như một chiến sĩ đơn độc, dù cố gắng bao nhiêu chăng nữa, việc nuôi dạy tính xã hội cho đứa trẻ cũng sẽ xuất hiện lỗ hổng. 22. Giáo dục kì vọng vào "thành công" sẽ không thể thành công Cuộc cạnh tranh khốc liệt để thi lên cấp, hay sự phát triển quá mức của các lò luyện thi dù sao đi nữa cũng đang bị mọi người lên án. Tuy nhiên, giáo dục trẻ tuổi ấu thơ cũng không ngoại lệ. Có không ít người chỉ nghĩ được giáo dục tuổi ấu thơ tức là sự chuẩn bị kỹ c|ng cho đ|o tạo thiên tài sớm, cho việc thi lên cấp sau này. Tôi nhấn mạnh rằng, giáo dục trẻ trong giai đoạn ấu thơ l| để tạo nền tảng hình th|nh nên con người có năng lực, có đạo đức, chứ tuyệt nhiên không phải giáo dục để nhằm thi v|o trường chuyên lớp chọn như một số bậc cha mẹ ảo tưởng. Thế nhưng vấn đề này vẫn cứ phải đưa ra để phê phán, tranh luận ở đ}y, chính bởi vì vẫn có không ít cha mẹ có suy nghĩ rằng, giáo dục sớm l| "đặt sẵn một tấm vé" cuộc đời trước để con mình sau này dễ d|ng v|o được trường danh tiếng, công ty tốt. Khi tôi đề cập đến vấn đề này, có thể nhiều vị phu huynh sẽ phản biện lại rằng: "Nhưng chúng tôi l|m như vậy cũng vì con c{i cả thôi, chúng tôi là cha mẹ nên phải nghĩ cho con vậy chứ". Cha mẹ n|o cũng nói "vì con", giống như người xưa có nói "không có cha mẹ nào mà không vui khi 73 con mình lập th}n v| th|nh đạt cả". Nhưng việc các bạn bằng mọi gi{ đi theo đường ray đó liệu có phải là chỉ vì con thôi không? Tôi không khỏi cảm thấy rằng trong câu nói "vì con" n|y đều có kèm theo nhiều kỳ vọng phức tạp khác của cha mẹ, và có mùi của suy nghĩ coi con l| người thay thế để thực hiện giùm những ước mơ m| c{c bạn không l|m được. Thậm chí nói thẳng ra là các bạn muốn con thành công, rồi đổi lại con sẽ phải trả ơn cho c{c bạn cuộc sống an hưởng lúc tuổi già. Tôi không định khuyên các bạn phải hiến mình cho đạo nghĩa, không ham hố dục vọng theo một c{ch cũ mèm, m| tôi muốn nói rằng, cách các bạn lên kế hoạch để con thành công như vậy nó sẽ phản lại kỳ vọng của các bạn, thậm chí còn khiến con khó có thể thành công được. Bởi những ai mong muốn con thành công rồi nhận b{o đ{p đa phần đều chỉ có một mường tượng cố định về "thành công". Sáo mòn nhất l| con đường "đặt sẵn tấm vé" v|o c{c trường đại học lớn, ra trường vào các công ty to nổi tiếng. "Thành công" thực sự nếu có thể dễ d|ng có được chỉ nhờ vào "tấm vé đặt trước" đấy, thì chẳng phải l| điều lãng phí hay sao. Nói cách khác, "thành công" thực sự - để cha mẹ trong tương lai có thể thoải m{i, v| đứa con trở thành người có t|i đức, là thành công không phải do cha mẹ vẽ ra, mà phải do chính bàn tay con chiến đấu và giành lấy được. Nếu cha mẹ tạo cho con nền tảng để con dù bất cứ lĩnh vực n|o cũng có thể thể hiện được thực lực của mình, để con 74 cảm thấy được ý nghĩa sống trong cuộc đời, theo tôi, với tư cách làm cha làm mẹ, không còn điều gì tuyệt vời hơn. Sự báo hiếu sau này có thể nhận được từ những đứa con thành đạt, là thứ tự nhiên sẽ đến, chứ nếu từ đầu cha mẹ đã nhắm sẵn thì ngược lại l| đang vùi tắt đi khả năng của con. 23. Đối với trẻ, thay vì "dạy" nên ưu tiên nhiều cho "cấm" Tôi đã từng có dịp hỏi thầy Kawago - giảng viên Đại học Kyoto mà tôi giới thiệu ở phần trước về cách nuôi dạy con của loài khỉ. Khỉ con mới đẻ được đặc quyền là có thể làm nhiều chuyện mà không bị mắng, v| được tha thứ. Đó là vì từ khi sinh ra cho đến 4-5 tháng tuổi nó chỉ bú sữa mẹ nên hầu như cũng chưa l|m được chuyện gì quá ghê gớm. Nhưng từ tháng thứ 5, thứ 6 trở đi, nếu khỉ con làm gì sai khỉ mẹ và khỉ đầu đ|n sẽ trừng phạt. Khỉ con sẽ bị quăng mạnh, với mức độ đủ để không bị thương, hoặc bị trợn mắt quát mắng; tất cả những điều đó cũng để nhằm giữ kỷ cương trong đ|n. Nếu quan sát kỹ cách giáo dục này, ta sẽ thấy tất cả đều dựa vào những h|nh động cấm. Đó không phải là cách dạy nhờ vào làm mẫu, bày cho làm thế này thế kia, tích cực hướng dẫn cái này tốt cho nên làm thế này. Mà là khỉ mẹ hoặc khỉ đầu đ|n sẽ để khi con tự do trong một giới hạn cho phép, và theo dõi cẩn thận nhất cử nhất động của khỉ con, xem khỉ con l|m được gì. Khi khỉ con l|m điều gì nguy 75 hiểm, khỉ mẹ sẽ nắm lấy một chân khỉ con, v| đặt nó về trong tầm kiểm soát của mình, ở đó khỉ con được phép tự do hoạt động dưới sự giám sát của mẹ. Phạm vi hoạt động này của khỉ con sẽ được nới rộng ra theo qu{ trình trưởng thành của nó. Bất kỳ con khỉ mẹ n|o cũng đều bảo vệ con thành công theo nguyên tắc này cho tới khi khỉ con đủ sức sống tự lập một mình. Có thể bạn sẽ nói, thật kỳ quặc nếu đem c{ch nuôi dạy con của người ra để so sánh với khỉ. Tuy nhiên, bản thân tôi từ kết quả nghiên cứu giáo dục trẻ tuổi ấu thơ suốt những năm qua thấy, việc dạy con cho tới năm 2-3 tuổi thực ra giống với cách dạy con của loài khỉ. Theo lời b{c sĩ Naitoshu Shichiro - Viện trưởng Bệnh viện Aiiku, 2 tuổi là thời kỳ mà trẻ từ một em bé sơ sinh chỉ chuyển động trong quả cầu lớn gọi là mẹ, chuyển sang giai đoạn tự đôi ch}n mình từng bước bước ra khỏi phạm vi quả cầu đó. Đ}y cũng l| thời kỳ trẻ bắt đầu khẳng định bản th}n, khi đó, người mẹ bảo "làm thế này" thì trẻ sẽ nói "không, không thích l|m như thế". Vì vậy, bí quyết để dạy con trong thời kỳ n|y l| để cho con chuyển động tự do trong phạm vi mẹ có thể quan s{t, để ý sao cho chỉ cần con không vượt quá giới hạn đề ra l| được. Các bạn có thấy mối quan hệ này của mẹ và con giống với mẹ con loài khỉ mà tôi nói ở trên không. Không phải tôi đem lo|i khỉ ra để làm mẫu cho các bạn. Nhưng thực tế vẫn có nhiều bà mẹ chưa l|m được việc để con tự do vừa quan sát bảo vệ con trong một giới hạn nhất định như lo|i khỉ. Có 76 người thì con vừa bước ra một bước đã thấy lo lắng bất an vội vã kéo con trở về vòng tay, có người thì lại để con đi qu{ xa vòng kiểm soát, khiến con thành một đứa trẻ không thể giáo dục được nữa. Đối với những đứa trẻ độ tuổi bắt đầu có chính kiến riêng, hãy để con được làm theo ý của mình, chỉ khi con phạm sang khu vực cấm, thì hãy nghiêm khắc giữ lại. Chi ly chỉ bảo làm cái này cái kia thì trẻ cũng chưa hiểu được, nên thay vì dạy như thế, thì việc tạo nền móng nhờ vào các lệnh cấm sẽ khả thi hơn rất nhiều. 24. Vai trò của người mẹ là lựa chọn cho con những kích thích tốt từ trong vô vàn kích thích của cuộc sống Những năm gần đ}y, quan điểm: từ khi còn sớm, hãy kích thích thật nhiều để mở rộng hơn khả năng ở trẻ của tôi được thừa nhận khá rộng rãi. Tuy nhiên, bên cạnh đó vẫn còn một số phản biện khá cứng nhắc liên quan đến vấn đề giáo dục sớm và kích thích nhiều. Điển hình là phản biện rằng việc cho trẻ học 2-3 ngoại ngữ từ sớm sẽ khiến đầu óc trẻ bị rối loạn. Các vị ấy cho rằng trẻ sẽ bị tình trạng quá tải kích thích, là một điều không có gì tốt đẹp cả. Về điểm n|y, tôi đã hỏi ý kiến của các chuyên gia tâm lý học, chuyên gia sinh lý học về não, và xin những tài liệu có thể tham khảo được. Số liệu cho thấy, không hề có bất kỳ một ví dụ thực tế nào cho thấy những phản biện trên là 77 đúng cả. Trong khi đó, về quan điểm ngược lại, trường hợp các em bé nhờ được nhận những kích thích thích hợp từ sớm đã tìm ra được khả năng của mình, có cá tính, khỏe mạnh thì đếm không xuể. Biết bao em bé đã học tiếng Anh nhưng tôi chưa nghe nói có trường hợp n|o đầu óc bị rối loạn do thừa kích thích. Hôm trước, khi nói chuyện với ông Chiba Yasunori, nguyên giảng viên môn Sinh lý học về não, Trường Đại học Hosei chúng tôi cũng b|n về vấn đề này. Từ quan điểm của ngành Sinh lý học về não, vấn đề không phải là nhiều kích thích hay ít kích thích, vì thực tế con người chúng ta luôn luôn nhận các kích thích vô hạn từ thế giới bên ngoài, kể cả em bé cũng vậy. Nói cách khác, dù bạn mang đến hay không mang đến thì bản thân bé vẫn luôn luôn nhận các kích thích từ thế giới quanh mình. Nếu quá tải, thì chắc chắn bé đã không tiếp nhận. Còn nếu không quá tải thì chắc chắn bé sẽ tiếp nhận liên tục. Do đó, vấn đề ở đ}y l| để bé tự tiếp nhận các kích thích tự nhiên như thế, hay là cha mẹ chọn lựa v| mang đến cho bé mà thôi. Ví dụ, nếu bạn cứ bật tivi liên tục thì chương trình n|o bé cũng đều sẽ tiếp thu cả. Nên vấn đề là tùy bạn cứ để cho con xem tivi như thế, hay là lựa chọn kênh bổ ích cho con xem, hoặc là mang cho con những kích thích khác tốt hơn l| tivi, chứ vấn đề không phải là quá tải hay không quá tải các kích thích. Nếu thực sự có cái tổn hại gọi là quá tải kích thích đó, thì ngay gi}y phút bị đặt trong nền văn minh hiện 78 đại như ng|y nay đứa trẻ đã bị quá tải rồi. Tất nhiên, không tính đến các kích thích sinh lý, vật lý không có điểm dừng lên thể chất. Vấn đề đang nói ở đ}y l| các kích thích lên trí não, m| đối với những kích thích đó đứa trẻ cũng có quyền lựa chọn. Nếu trẻ không thích mà bạn cố ép thì cũng đ}u có được. Do đó, nhiệm vụ của người mẹ là lựa chọn ra từ vô vàn kích thích những kích thích tốt có lợi để mang lại cho con càng nhiều càng tốt. 25. Không có sách giáo khoa về giáo dục trẻ thơ Khi tôi nói chuyện về giáo dục trẻ tuổi ấu thơ, chắc chắn sẽ có người hỏi lại rằng: "Cụ thể là lúc nào, cho nghe cái gì, mang lại cái gì cho trẻ thì tốt? Nếu có kế hoạch cụ thể thì cho tôi c{i đó...". Quả thật là trong Hiệp hội Phát triển Trẻ ấu thơ của tôi có rất nhiều lớp học, và mỗi lớp lại theo kế hoạch mà giáo viên chịu trách nhiệm soạn ra để tiếp xúc với trẻ. Ngoài ra, trong tạp chí "Phát triển trẻ tuổi ấu thơ" v| trong cuốn sách đã xuất bản lần trước "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn", tôi cũng đưa ra những c{ch nghĩ v| tính khả thi của nhiều phương ph{p gi{o dục sớm cho trẻ. Dù vậy, không có tài liệu nào nêu trên có thể trả lời hoàn chỉnh cho câu hỏi trên. Và chắc cũng vì vậy nên mới dẫn tới câu hỏi này. Nếu có câu trả lời để làm thỏa mãn người hỏi thì những việc mà tôi nói, hay những việc mà tôi 79 định viết trong cuốn sách này há chẳng phải là không cần thiết nữa hay sao. Nói c{ch kh{c, chính suy nghĩ "khi n|o nên l|m gì, l|m như thế n|o" l| c{ch nghĩ đi ngược hoàn toàn với chủ trương của tôi, ngược hoàn toàn với quan điểm giáo dục mới m| tôi đã cố gắng xây dựng lên từ trước đến nay. Trong cuốn "Chờ đến mẫu gi{o thì đã muộn", tôi đã nói rất nhiều rằng, quan điểm trẻ con thì chỉ cần cho nghe truyện cổ tích, cho xem những bức tranh đơn giản, cho học từ những bảng chữ cái dễ, là một quan điểm bảo thủ, phiến diện. Dù biết thế, vậy mà vẫn có không ít các vị phụ huynh đòi hỏi cuốn "sách giáo khoa" cho việc giáo dục trẻ n|y. Để thấy được, quả thật các vị vẫn còn mặc định giáo dục trẻ tuổi ấu thơ theo mô hình gi{o dục ở nh| trường, là phải theo một cuốn sách giáo khoa nhất định, là phải theo một thời khóa biểu nhất định. Đúng l| ở trường lớp thì thôi đ|nh phải theo tài liệu đã soạn sẵn nội dung dạy, nhưng giáo dục sớm cho trẻ thơ m| tôi vẫn luôn nói đến không phải là việc cố nhồi nhét tri thức v|o trong đầu trẻ. Giáo dục trẻ ấu thơ m| tôi muốn các bạn l|m, đó l| bằng phương pháp cho trẻ trải nghiệm khi thì luyện tập ngoại ngữ, chữ H{n khó hơn chút, khi thì nghe kiểu âm nhạc thực sự chứ không phải mấy bài đồng dao, để kích thích trí não trẻ, hướng đến những khả năng to lớn hơn để xây lên trong các đường rãnh của tế bào não trẻ chính là nền tảng cho trẻ có khả năng tiếp nhận được nhiều hơn. 80 Vì thế, sự tồn tại của "sách giáo khoa" là có hại. Lý do thứ nhất, vì tất cả đều bị đóng khung theo một khuôn mẫu có sẵn dẫn đến giới hạn những điều thú vị tình cờ sẽ gặp đ}u đó trong cuộc sống. Lý do thứ hai, việc lựa chọn kích thích theo một c{ch riêng để mang lại cho trẻ đ{ng lẽ chỉ có người mẹ mới l|m được, nếu có sách giáo khoa thì sự độc đ{o riêng biệt ấy sẽ không còn nữa, mà chỉ là sự phó mặc cho người khác. Trong giáo dục sớm cho trẻ, những người mẹ, các bạn hãy nhớ rằng chính các bạn là sách giáo khoa! Trong cuộc đời này có bao nhiêu cha mẹ thì có bấy nhiêu "quyển sách giáo khoa", nhờ đó tạo nên thế giới con người đa dạng muôn vẻ muôn m|u. V| đó chắc chắn l| điều hạnh phúc với cả nhân loại nói chung và mỗi cá nhân nói riêng. 81 Chương 2 TẠO CHO CON MÔI TRƯỜNG TỐT - ĐIỀU MÀ CHỈ NGƯỜI MẸ MỚI LÀM ĐƯỢC "Làm cách nào để phát huy hết khả năng mà trẻ có?" 26. Dạy con đầu tốt chính là tạo môi trường tốt cho đứa con sau Trước đ}y, tôi đã chọn ra 15 trong số 1.000 bà mẹ đang mang thai tháng thứ tám trong Hiệp hội Phát triển Trẻ ấu thơ để làm "thành viên thử nghiệm". Những người mẹ này sẽ áp dụng quan điểm giáo dục của tôi nếu như họ thấy đúng, theo một cách làm và công phu riêng của họ, trong việc dạy dỗ con hàng ngày. Sau một thời gian, tôi đã nhận được liên tiếp nhiều tin vui từ họ, chứng minh cho các quan điểm tôi nêu ra trong cuốn sách này. Trong số đó có nhiều báo cáo khiến tôi rất quan t}m v| cũng giúp một người đã trải qua khá lâu thời kỳ nuôi con nhỏ như tôi có thêm nhiều sáng kiến mới. Ví dụ như hôm trước, khi nói chuyện với một bà mẹ là thành viên trong nhóm thử nghiệm, một quan điểm mới đã được khai s{ng trước mắt tôi. Đó chính l| tầm quan trọng của anh chị em trong thời kỳ ấu thơ, đặc biệt cách cha mẹ nuôi dạy đứa con đầu tiên, dù tốt hay xấu cũng sẽ có một ảnh hưởng lớn hơn cả của cha mẹ lên những đứa con sau. 82 Một người mẹ nọ khi sinh con g{i đầu lòng đã dốc sức để dạy dỗ con thật cẩn thận. Sau này có thêm con bà thấy việc dạy đứa con tiếp theo dễ d|ng hơn rất nhiều. Lý do là vì chị em lúc n|o cũng chơi cùng nhau, đi đ}u ở ngoài về chị đều tự gi{c chăm lo cho em, bảo ban em: "Nào, rửa tay, chị em mình cùng rửa nhé. Theo thứ tự nhé". Nhắc nhở nhau ngồi xuống ngay ngắn khi ăn. Cô chị còn biết rủ rê, dẫn dắt em như: "Chúng ta sẽ lại cùng ra ngo|i chơi nhé". Do đó, người mẹ không cần phải chỉ cho đứa con sau chi li như l|m c{i n|y, l|m c{i kia nữa, bởi vì em luôn theo chị và bắt chước chị mà làm. Vì thế, so với khi dạy dỗ người chị, mẹ vừa không mất nhiều thời gian công sức, m| đứa con sau vẫn tiếp thu với tốc độ nhanh còn hơn cả chị. Tất cả những bà mẹ trong nhóm thử nghiệm đều chung một kết luận là anh chị em có ảnh hưởng rất lớn với nhau. Nếu bạn dạy dỗ đứa con đầu cẩn thận thì những đứa con sau không cần mất nhiều công sức bé vẫn được nhận sự giáo dục tương tự như thế một cách tự nhiên. Còn phương pháp giáo dục từ trước đến nay quan niệm như thế nào về điểm này? Giống như c}u nói "sự lơ đễnh của đứa con đầu lòng", đối với con đầu cháu sớm thì từ ông bà, cha mẹ cho đến tất cả mọi người đều có xu hướng chiều chuộng, muốn gì được nấy. Phần lớn một thời gian d|i sau đó mọi người mới nhận ra là mình nuông chiều con qu{, nên đến đứa con thứ thì lại dạy rất nghiêm khắc. Hầu như ai cũng nghĩ nếu nghiêm khắc như thế may ra còn 83 dạy được đứa con thứ nên người. Tuy nhiên, trái với suy nghĩ của mọi người, việc dạy dỗ nghiêm khắc đứa con sau n|y đôi khi lại không được suôn sẻ như ý muốn. Bởi vì đứa em nhìn thấy đứa anh/chị được chiều chuộng mà mình thì lại bị ép buộc, sẽ đ}m ra bất mãn, phản kháng lại, không làm theo những gì cha mẹ dạy. Các bạn nên nhớ phận làm em thì khó kiểm tra ngược được anh hư hay không, chứ anh hướng dẫn, răn đe em l| điều vô cùng tự nhiên, v| cũng l| điều kiện để người anh cố gắng giữ mình hơn. Nghe chuyện n|y của c{c b| mẹ, tôi nhớ ra đoạn văn mình đã từng biên tập v| tóm lược trong cuốn "Học theo người mẹ n|y"(*) của ông Masatoshi Yokota, nguyên Ch{nh {n Tòa {n Tối cao. Ông Yokota trong đoạn văn n|y đã giới thiệu về cuốn s{ch "C{ch dạy con của những người mẹ" do b| Wada Eỉko t{c giả của "Nhật ký Tomi oka"(**). Trong đó, có đoạn thuộc chương 13 tên l|: 'Tầm quan trọng của dạy dỗ con trưởng". Nội dung như sau: 'Trong nh}n gian có rất nhiều người nói con trưởng hư nhưng có con thứ ngoan thì cũng được. Đ}y l| sai lầm của ai? Tôi đ|nh phải nói rằng l| tội {c của cha mẹ. Dù yêu thương con trưởng đến mấy cũng hãy nghĩ đến tương lai phía trước, nếu dạy con trưởng đúng v| cẩn thận thì những đứa con sau sẽ cứ thế bắt chước mà l|m theo, cha mẹ sẽ bớt đi cực khổ vất vả. Chỉ cần dạy dỗ (*) Học theo người mẹ này. Tên nguyên tác "Kono haha ni manabu" (**) Nhật ký Tomi oka: Ghi lại những hoạt động của nhà máy dệt vải bằng m{y đầu tiên của Nhật Bản. 84 con trai đầu thật cẩn thận, thì những đứa con sau không cần phải tốn sức chăm lo". Lời răn dạy n|y giống hệt kinh nghiệm m| c{c b| mẹ "th|nh viên thử nghiệm" đã trải qua. Thời ấy còn tồn tại tư tưởng gia trưởng nên chủ yếu nhấn mạnh đến con trai trưởng, tuy nhiên, lời răn dạy vẫn đúng với cả trường hợp con đầu l| con g{i. Không nhớ l| lúc n|o nhưng khi nghe radio trên đường đi l|m, tôi đã được nghe thầy gi{o Higuchi Kyoyuki - giảng viên Đại học Kokugakuin nói chuyện về phương ph{p gi{o dục của Tokugawa Ieyasu. Tướng qu}n Ieyasu đã biết trước việc con trai đầu thường sẽ quen được nuông chiều hơn nên ngay từ đầu ông đã quy định chọn con trai thứ để nối ngôi. Đ}y l| một mẩu chuyện để thấy được việc gi{o dục con đầu lòng khó khăn như thế n|o. Tất nhiên, nếu chỉ nhấn mạnh mặt "cha mẹ không tốn công sức" dạy đứa con sau nhờ v|o việc dạy con trai đầu, con g{i đầu cẩn thận thì nghe qu{ l| chủ nghĩa vị lợi. Thực ra mấu chốt tôi muốn nói l| nếu cha mẹ không qu{ nuông chiều, nghiêm khắc một c{ch hợp lý khi dạy đứa con đầu, thì sau đó tự bản thân những đứa trẻ sẽ có những ảnh hưởng tốt đến nhau. Nhờ những ảnh hưởng n|y những cố gắng của cha mẹ sẽ được nh}n nhiều lần v| truyền tải đến cho con. Với ý nghĩa đó ta thấy, nhiều khi anh chị em chính l| những người thầy còn vĩ đại hơn cả cha mẹ. 85 27. Khi người anh đi mẫu giáo thì tạo điều kiện để dẫn đứa em theo cùng Trước đ}y tôi đã nói những việc bố mẹ có hứng thú, quan t}m thì đứa trẻ cũng sẽ có hứng thú và quan tâm. Bây giờ, khi xét tầm ảnh hưởng của anh chị đối với em ta còn thấy, những thứ có ở thế giới của anh, chị sẽ thu hút sự quan tâm và hứng thú của đứa em hơn l| những thứ có ở thế giới của cha mẹ. Việc đứa lớn 4 tuổi yêu thích các mô hình xe hơi thì đứa em mới 2 tuổi cũng có hứng thú mạnh mẽ với chúng không phải là hiếm. Nói như vậy để thấy, đừng quan trọng sự chênh lệch tuổi tác, hãy tạo nhiều cơ hội để đứa trẻ được tham gia vào thế giới của các anh chị mình. Bởi vì, mỗi cơ hội đó chắc chắn sẽ là chất kích thích vô cùng tốt cho sự phát triển trí não của trẻ. Ví dụ, trong lớp học t|i năng violon của thầy Suzuki Shinichi cũng vậy, để có thể tham gia buổi luyện tập của đứa con lớn, người mẹ đ|nh dẫn đứa nhỏ theo cùng vì không thể để ở nhà một mình được. Và dễ dàng thấy nhiều trường hợp đứa con thứ được mẹ dẫn theo cùng ấy sớm có hứng thú với violin còn hơn cả anh chị mình. Đến một lúc n|o đó, giống như c}u th|nh ngữ "đứa trẻ gần chùa không cần học cũng biết đọc kinh", đứa em cũng chơi được violon như anh chị mình. Nghe nói, những học sinh cực kỳ ưu tú ở lớp n|y thường là những em con thứ hai hoặc thứ ba. Điều này chẳng phải chính là hiệu quả "đứa trẻ gần chùa" đấy sao. 86 Không chỉ ở những môn học đặc biệt như violon m| ở những lĩnh vực kh{c cũng ph{t huy hiệu quả tương tự. Ngay trong lớp học của chúng tôi cũng đã thử nghiệm điều này. Anh Doi - Hiệu trưởng trường mầm non ở Kobe thường khuyến khích các bà mẹ hễ có dịp đến trường mẫu gi{o để đi tham quan chẳng hạn, thì hãy dẫn cả những bé em theo. Anh Doi cho biết, trước đ}y anh nghĩ nếu phụ huynh dẫn theo các bé nhỏ đến ngày tham quan thì rất lộn xộn, làm mọi người phải mất công để ý quan t}m. Do đó, dù không nói thẳng ra "đừng có dẫn con nhỏ tới" nhưng trong lòng anh cảm thấy không mấy hoan nghênh. Tuy nhiên, c{ch đ}y khoảng 20 năm, trong dịp đi thị s{t ch}u Âu theo chương trình của Bộ Giáo dục, khi đến nhà thờ vào mỗi sáng chủ nhật, anh thấy các ông bố bà mẹ thường cho cả những đứa em theo các anh chị của nó đến nhà thờ. Ở đó, c{c em ngồi ngoan ngoãn giữa cha mẹ, im lặng xem truyện tranh hoặc chơi trò xếp gỗ. Nhìn khung cảnh ấy trong đầu anh thốt lên: "Đúng rồi, chính l| đ}y. Phải l|m như thế n|y đ}y". Kể từ lúc đó, sau n|y không chỉ ngày tham quan, mà hễ có cơ hội anh đều khuyến khích các bậc phụ huynh đưa c{c em nhỏ ở nh| đến tham gia cùng, sau đó cho ngồi chơi bên cạnh. Đó như một cách rèn luyện cho các em biết giữ im lặng. Anh cũng nhắc cha mẹ không đưa kẹo, mà hãy mang cho con truyện tranh hoặc dụng cụ để vẽ, nói chung là những thứ mà bé có thể yên lặng ngồi chơi được. Phương ph{p dạy dỗ không tách các bé nhỏ ngồi 87 một phòng riêng, mà cho ngồi chung bên cạnh các anh chị mình cho đến nay đã mang lại nhiều hiệu quả thực tế. 28. Trò chơi giữa những đứa trẻ với nhau giúp thúc đẩy sự trưởng thành về tâm hồn ở những khía cạnh mà mẹ không làm được Hôm trước, một bà mẹ cho con theo học lớp phát triển tài năng trẻ tuổi ấu thơ của tôi có nói như thế này về động cơ theo học: "Việc cho con theo học ở lớp thầy, mục đích đầu tiên l| để con có thể ph{t huy được một cách tối đa tiềm năng con có. Nhưng nói thật mục đích chính hơn, l| vì tôi muốn cho con có bạn bè đồng trang lứa". Gia đình n|y vừa mới chuyển nh| đến nội thành Tokyo vì lý do công việc của người bố. Họ sống ở một khu chung cư yên tĩnh, thuận lợi về nhiều mặt, nhìn chung không có gì bất tiện cả. Chỉ có điều, người mẹ thấy xung quanh không có một gia đình nào có trẻ nhỏ. Thỉnh thoảng b| có địu con ra công viên gần nh| để chơi, nhưng ở đấy cũng chỉ toàn các anh chị lớn tầm tiểu học. Tuyệt nhiên không thấy bóng dáng của bé khoảng 2 tuổi như con của chị. Chính vì thế, đứa trẻ hàng ngày chỉ có thể chơi với mẹ, hoàn toàn không có bạn bè đồng trang lứa. Bé cũng chưa đến tuổi để có thể đi mẫu giáo. Vì thế, dù ở xa chị vẫn quyết định tìm đến lớp học của chúng tôi để cho con được theo học cho có bạn bè. Khi nghe người mẹ này nói, bản thân tôi không khỏi thầm cảm phục vì suy nghĩ s}u sắc của bà, và tự nhủ mình phải khen ngợi, động viên tinh thần đó. 88 Cùng với sự gia tăng của c{c mô hình gia đình hạt nhân, không chỉ mối quan hệ theo chiều dọc ông bà - cha mẹ - con cái bị mất đi, m| còn xuất hiện thêm một vấn đề nữa như ví dụ tôi vừa kể trên. Đó l| cơ hội tiếp xúc giữa những đứa trẻ đồng lứa với nhau giảm dần. Ở nông thôn, cha mẹ, anh em sống quây quần gần nhau, nên con của các anh chị em, họ hàng sẽ thường xuyên có nhiều cơ hội đến nh| nhau chơi, giao lưu, chơi đùa. Ngược lại, ở những khu d}n cư mới hay c{c nh| chung cư cao tầng, cuộc sống khá tách biệt, nên trước khi đứa trẻ vào mẫu giáo hoặc tiểu học, cơ hội được chơi cùng những người bạn cùng tuổi thực sự hiếm hoi. Con người cũng như động vât, trong thời kỳ thơ ấu, được tiếp xúc với những đứa trẻ cùng lứa chính là cơ hội để bé ý thức được những cá thể khác ngoài bản thân mình, do đó, sẽ có ý thức về sự tồn tại của bản th}n đồng I thời biết thừa nhân, tiếp nh}n sư tồn tai của người kh{t I Đ}y l| điều cần thiết khi sống trong tập thể. Nếu chỉ trong quan hệ với người mẹ, bé sẽ không thể nào học được điều này. Bởi vì quan hệ giữa người mẹ và con là quan hệ giữa một bên bao bọc, một bên được bao bọc, không phải là quan hệ đối xứng thông thường. Theo lời ông Kawago, thế giới loài khỉ cũng có nhóm của những con khỉ con, đến tuổi dậy thì khi tính tự lập nảy sinh những con khỉ con sẽ tham gia v|o nhóm đó. Kiểm tra thì thấy, so với những con khỉ chỉ lớn lên trong vòng tay 89 mẹ, thì những con đã có kinh nghiệm sống trong nhóm khỉ con phát triển bình thường hơn. Điều đó cho thấy khi các bé còn nhỏ, bạn hãy tạo cơ hội cho con được tiếp xúc với các em bé khác cùng tuổi càng nhiều càng tốt. 29. Cha mẹ cãi nhau sẽ ảnh hưởng xấu đến tâm sinh lý của con cái Khi hòa giải những cuộc cãi lộn của c{c gia đình ta thường hay nghe câu: "Bây giờ con còn nhỏ, chứ sau này nó lớn lên, biết phân biệt rồi thì thế n|o? Trước khi con lớn lên và hiểu chuyện, vợ chồng hãy giải quyết cho xong những khúc mắc n|y đi". Người nói c}u n|y thường là các cụ già đã về hưu sống trong khu chung cư, chuyên hòa giải cho c{c đôi vợ chồng trẻ. Tuy nhiên, nói như vậy vẫn còn chưa thấu triệt. Bởi vì, nếu thực sự nghĩ cho đứa trẻ, thì đã không nói "vì đứa trẻ còn nhỏ nên không sao", mà sẽ phải nói "chính vì đứa trẻ còn nhỏ nên c|ng không được để xảy ra xung đột". Tôi đã nói nhiều rằng, môi trường gia đình cho đến lúc đứa trẻ 3 tuổi có ảnh hưởng mang tính quyết định đến tương lai sau n|y của đứa trẻ, vấn đề giữa hai vợ chồng, vấn đề giữa người lớn với nhau không phải là ngoại lệ. Người lớn thường dễ mắc sai lầm l| nghĩ đứa trẻ còn nhỏ, chưa biết nói thì không hiểu được các vấn đề phức tạp như m}u thuẫn giữa hai vợ chồng. Thậm chí khi vợ chồng bất hòa còn lôi đứa trẻ vào cuộc, tạo ra không khí căng thẳng khiến 90 đứa trẻ đứng ở giữa chịu trận. Điều này giống như hai c{i cột trực tiếp chống đỡ đứa trẻ lúc n|o cũng trong tình trạng rung bên này lắc bên kia. Dù chưa biết nói trẻ vẫn sẽ cảm thấy ngột ngạt và bất an khi sống trong bầu không khí gia đình như vậy. Theo câu chuyện của b{c sĩ nhi khoa h|ng đầu Tomio Ogata, những đứa trẻ lớn lên trong môi trường gia đình thường xuyên có xung đột giữa bố mẹ có nguy cơ mắc các chứng nói ngọng v| đ{i dầm cao hơn hẳn. Đặc biệt là giai đoạn 1-2 tuổi khi trẻ bắt đầu tập nói, vốn từ vựng còn ít ỏi, nếu xảy ra bất hòa trong gia đình thì triệu chứng sẽ không giảm mà càng ngày càng nặng hơn. Theo b{o c{o điều tra của trường Đại học Asahi gawa phần lớn triệu chứng bệnh dạ dày của các bệnh nh}n nhi khoa đều xảy ra ở những em có gia đình bất hòa hay trong gia đình mọi người ít nói chuyện với nhau. Chúng ta nhìn từ bên ngoài sẽ không thể nhận ra được những vệt tối m| người lớn đã t{c động vào tâm hồn đứa trẻ. Nhưng những vết thương lòng đó l}u dần sẽ hiện ra dưới các dạng bệnh t}m lý. Đó giống như một cách phản đối không lời của những đứa trẻ dành cho bậc làm cha mẹ. Hai vợ chồng bất hòa thì bản th}n hai người cũng không vui vẻ gì, tự làm tự chịu, việc đó hai người phải chịu trách nhiệm. Nhưng người phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất, không phải là hai người, m| l| đứa trẻ vô tội. Hãy khắc ghi trong lòng rằng tình yêu thương, sự đồng cảm giữa cha và 91 mẹ có t{c động sâu sắc tới con. Đồng thời khi đứa trẻ còn nhỏ vợ chồng cãi nhau cũng sẽ để lại hậu quả nặng nề cho con. Vì vậy, mượn cách nói của các cụ hòa giải ở trên, tôi nói lại c{ch kh{c l|: Trước khi đứa trẻ ch|o đời, hãy làm xong, hãy giải quyết dứt điểm các rắc rối của hai vợ chồng đi. 30. Ghi âm giọng nói của mẹ cho con nghe cũng có tác dụng trong việc thắt chặt mối quan hệ mẹ con Chắc các bạn đã hiểu sự cần thiết của giao tiếp giữa cha mẹ v| con, đặc biệt l| giai đoạn con trước 3 tuổi. Việc người mẹ dành thời gian để trò chuyện, ôm ấp, h{t ru, chơi đùa với con là một trong những điều kiện không thể thiếu với trẻ. Kết luận n|y đã được thừa nhận rộng rãi trong khoa học về trẻ thơ. Từ kết luận n|y để các bạn yên tâm là không cần phải lo lắng về quan niệm "bồng bế lắm thì nó quen" như d}n gian vẫn hay truyền miệng. Đối với những bà mẹ vì công việc quá bận rộn, hay có những lý do bất khả kháng như tai nạn, bệnh tật, không thể bên con được thì sự lo lắng như trên chắc chỉ là một điều quá xa xỉ. Tôi đã từng nhìn thấy một người mẹ bận rộn đứng bán h|ng, nhưng khi con đi ngang qua cũng cố quay về phía con, gọi con, vuốt má con. Dù chỉ l| gi}y l{t nhưng điều này cũng mang lại cho đứa trẻ cảm giác vô cùng an tâm. Hình ảnh này khiến tôi liên tưởng đến câu chuyện của bà Sekiya Ayako m| tôi đã kể ở phần trước. 92 Sau khi sinh người con thứ hai bà Sekiya tự mình mở lớp dạy học ở nh|. Đứa bé bị để nằm một mình nên chỉ được chốc lát là khóc ré lên, làm bà phải ra khỏi lớp để xem tình hình. Vì thế, b| nghĩ ra c{ch thu }m giọng nói của mình lại, v| để trong phòng con cho con nghe trong khi b| đang dạy học. Và thật ngạc nhiên, không biết có phải nhờ nghe tiếng mẹ nên đứa trẻ đã cảm thấy an t}m như có mẹ bên cạnh trò chuyện không, mà nó trở nên ngoan, chịu ở một mình trong phòng không quấy nữa. Hoàng hậu Michiko ng|y trước cũng nổi tiếng với câu chuyện là khi bà phải có việc ra nước ngoài lúc Thái tử điện hạ còn nhỏ, b| đã đọc truyện cổ tích và thu âm laị để ở nhà cho Thái tử điện hạ nghe trước khi đi ngủ. Sợ những truyện b| đã đọc cho Thái tử nghe trước đó có thể bị ngắt quãng trong thời gian mình đi vắng, b| đã đọc v| ghi }m đủ phần của số ngày bà vắng mặt, mỗi ngày một truyện. Điều này làm ta cảm nhận được sự tinh tế rất đúng với ...